Το τραπεζικό κεφάλαιο, οι μεταβολές και εξελίξεις. Ο ρόλος των funds και η διείσδυσή τους

Παρέμβαση του σ. Σπύρου Ζουρτσάνου στον 1ο κύκλο της Προσυνεδριακής Διημερίδας του ΝΑΡ για τον σύγχρονο ελληνικό καπιταλισμό, Σάββατο 7 Οκτωβρίου 2017. 

θέμα 1ου κύκλου της διημερίδας: "Πλευρές της δράσης του κεφαλαίου στην Ελλάδα, κρίση και καπιταλιστική ανασυγκρότηση στην εποχή των ευρωμνημονίων"

Η παρέμβαση αποτελεί συλλογική εργασία της Οργάνωσης Τραπεζών του ΝΑΡ

Οι τράπεζες βασικός πυλώνας του καπιταλιστικού συστήματος αναδιαρθρώνονται – εξυγιαίνονται με αντιδραστικό για τους εργαζόμενους και την κοινωνία τρόπο, στην προσπάθεια του κεφαλαίου να ξεπεράσει την κρίση, στο πλαίσιο του μονόδρομου που έχουν επιβάλλει όλες οι μνημονιακές κυβερνήσεις και η τωρινή σε συμπόρευση με θεσμούς – ΕΕ – ΔΝΤ- ντόπιο και ξένο κεφάλαιο.

Στη δεκαετία του 2000 είχαμε μια γιγάντωση του ελληνικού τραπεζικού κεφαλαίου, με υπερκέρδη και κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία. Σκανδαλώδη υπερδανεισμό επιχειρήσεων με χαμηλά επιτόκια και χωρίς επαρκείς εξασφαλίσεις στη λογική της καπιταλιστικής ανάπτυξης και σε πλήρη διαπλοκή με το πολιτικό σύστημα (δάνεια κομμάτων) και κυρίαρχες μερίδες επιχειρηματικού κεφαλαίου (ΜΜΕ – κατασκευές – φαρμακοβιομηχανία – επιχειρήσεις επισιτισμού – τουρισμός – εφοπλιστικό – ναυτιλιακό κλπ).

Την ίδια στιγμή δίνονταν δάνεια στεγαστικά – καταναλωτικά – επιχειρηματικά με μεγάλα επιτόκια, προμήθειες, και εξασφαλίσεις ακινήτων, γης, εγγυήσεις Ελληνικού Δημοσίου, δημιουργώντας το υπόβαθρο για την ολική δέσμευση περιουσίας και καταστροφής που ήρθε ως αποτέλεσμα της κρίσης χρέους.

Σύμφωνα με την έκθεση της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών το Φλεβάρη του 2017, η δεύτερη μεγαλύτερη κερδοφορία των ελληνικών τραπεζών, καταγράφηκε το 2008 (2,5 δισ. ευρώ), δηλαδή μερικούς μήνες μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers (15.9.2008), κατά τη διάρκεια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ακόμα και το 2009, στην κορύφωση της κρίσης, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα παρέμεινε κερδοφόρο (0,7 δισ. ευρώ περίπου) αφού η έκθεση των ελληνικών τραπεζών σε τιτλοποιημένα προϊόντα των Αμερικανικών τραπεζών ήταν σχεδόν μηδενική.

Η τραπεζική φούσκα με το ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης έχει σκάσει. Οι τράπεζες λογιστικά είναι χρεοκοπημένες, χαρακτηρίζονται από μεγάλα ελλείμματα, έλλειψη ρευστότητας, κλείσιμο στρόφιγγας δανείων και συνεχείς χρηματοδοτήσεις από τους μηχανισμούς της ΕΕ και του ΔΝΤ που αυξάνουν το δημόσιο χρέος. Τα υπερκέρδη εξαφανίστηκαν και η εργατική τάξη καλείται να πληρώσει και πάλι το λογαριασμό με μνημόνια και μέτρα που στόχο έχουν να ξανασώσουν τις τράπεζες που ευθύνονται για την κρίση.

Σε αδρές γραμμές, η σημερινή πραγματικότητα για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι δάνεια σε καθυστέρηση ίσα με το 60% του ΑΕΠ της χώρας, χάσμα ρευστότητας περί τα 35 δισ. ευρώ που πρέπει να μηδενιστεί με την απεξάρτηση από τον ELA και εποπτικά κεφάλαια που σε ποσοστό 70% συντίθενται από αναβαλλόμενο φόρο και ετεροχρονισμένες φορολογίες.

Οι τράπεζες πρέπει να σταθεροποιηθούν για να μπορέσουν να συμβάλλουν και να στηρίξουν την αλλαγή του παραγωγικού προτύπου της χώρας που επιβάλλεται, δίνοντας, όπως στρατηγικά αυτές υποστηρίζουν, «έμφαση στην καινοτομία και τον εξαγωγικό προσανατολισμό, ώστε να επιτευχθεί αειφόρος και διατηρήσιμη ανάπτυξη». Έτσι, βρίσκεται σε εξέλιξη μια σε βάθος αναδιάρθρωση του εγχώριου τραπεζικού συστήματος που περιλαμβάνει πλέον μετά από διαδικασίες συγχωνεύσεων – εξαγορών, τέσσερις συστημικές τράπεζες (Εθνική ,Πειραιώς ,Alpha και Eurobank) και την Attica Bank που κατέχουν το 95% του ενεργητικού των ελληνικών τραπεζών από 67,7% στο τέλος του 2007. Ταυτόχρονα, όλα δείχνουν ότι η τάση συγκεντροποίησης θα συνεχιστεί και οδεύουμε προς λιγότερες τράπεζες από τις 4,5 που υπάρχουν σήμερα..

Οι ελληνικές τράπεζες από το 2008 έχουν λάβει ενισχύσεις από το ελληνικό δημόσιο πάνω από 250 δις σε διάφορες μορφές (εγγυήσεις, ρευστό κλπ). Την τελευταία πενταετία κάλυψαν μέσω ανακεφαλαιοποιήσεων συνολικά 51,7 δισ. ευρώ, εκ των οποίων 19,7 δισ. ευρώ ( μόλις 38% της συνολικής κεφαλαιακής ενίσχυσης) προήλθε από κεφάλαια ιδιωτών, ενώ ποσό 32,0 δισ. ευρώ (62% της συνολικής κεφαλαιακής ενίσχυσης) καλύφθηκε από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Παρόλα αυτά, μετά την ολοκλήρωση της ανακεφαλαιοποίησης στα τέλη του 2015, κι όπως πρόεβλεπε το 3^ο μνημόνιο που ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ , ΝΔ, Δημοκρατική Συμπαράταξη, Ποτάμι, Ένωση Κεντρώων, το ποσοστό που κατέχουν οι ιδιώτες επενδυτές στο μετοχικό κεφάλαιο των ελληνικών τραπεζών αυξήθηκε σε 71,2% (με στοιχεία Δεκεμβρίου 2015), ενώ το ποσοστό του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας μειώθηκε σημαντικά, ως αποτέλεσμα της αραίωσης (dilution) των παλαιών μετόχων λόγω συνενώσεως των κοινών μετοχών (reverse split), και ανέρχεται (με στοιχεία Δεκεμβρίου 2015) σε 28,8%. Το μεγαλύτερο μερίδιο στους ιδιώτες επενδυτές, το κατέχουν ξένοι θεσμικοί καθώς τα περισσότερα ελληνικά χαρτοφυλάκια δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν στις αυξήσεις, με αποτέλεσμα τη σημαντική αραίωση των ποσοστών τους. Μέσα σε αυτούς τους ξένους θεσμικούς, στοιχεία αναφέρουν πολλά ξένα funds όπου συμμετέχουν κεφάλαια από πολλές χώρες Ευρωπαϊκές και μη (ιδιαίτερο ποσοστό έχουν Αμερικάνικα κεφάλαια), ενώ μεγαλομέτοχος είναι ακόμα ο Αμερικάνος επιχειρηματίας Τζων Πόλσον, με μεγάλο ποσοστό σε Πειραιώς και Alpha Bank.

Οι ελληνικές τράπεζες βρίσκονται υπό τον ασφυκτικό κλοιό του Ευρωπαικού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), καθώς έχει πλέον εφαρμοστεί ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας στην Ευρωζώνη για όλα τα κράτη – μέλη. Όλα τα σχέδια αναδιάρθρωσης έχουν κατατεθεί και εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που έχει επιβάλει οδηγίες που αφορούν τις διοικήσεις τραπεζών, πώληση θυγατρικών, μείωση ενεργητικού διεθνών δραστηρειοτήτων, μείωση λειτουργικού κόστους (τεράστια μείωση προσωπικού, κλείσιμο καταστημάτων), μείωση εξάρτησης από το Ευρωσύστημα, μείωση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων κλπ. Όλες οι τράπεζες πούλησαν θυγατρικές (πχ Εθνική Ασφαλιστική, Βιομηχανία Ζάχαρης κλπ) και ιδιαίτερα στο εξωτερικό (αποχώρηση από Βαλκάνια, Αίγυπτο, Κύπρο). Έτσι, το ενεργητικό των ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό ανήλθε το Δεκέμβριο του 2016 σε 38,3 δισ. ευρώ, μειωμένο κατά 52% σε σχέση με το Δεκέμβριο του 2014.

Αν ρίξουμε μια ματιά σε όλη την Ευρώπη, θα δούμε ότι ο αριθμός των υποκαταστημάτων των τραπεζών στις χώρες-μέλη της ΕΕ είχε μειωθεί στις 189.000 στα τέλη του 2016 (έκλεισαν 9.100 υποκαταστήματα), ήταν δηλαδή μικρότερος κατά 4,6% σε σύγκριση με την αμέσως προηγούμενη χρονιά, ενώ οι ευρωπαϊκές τράπεζες περιέκοψαν 50.000 θέσεις εργασίας σύμφωνα με την Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Τραπεζών (EBF). Πέρσι οι τράπεζες επιτάχυναν το κλείσιμο των υποκαταστημάτων τους σε σύγκριση με το2015.

Καθώς πολλοί πελάτες υιοθετούν άλλους τρόπους συναλλαγών (μέσω κινητών τηλεφώνων ή μέσω του διαδικτύου) και τα επιτόκια έχουν πέσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα, οι τράπεζες κλείνουν τα φυσικά καταστήματα για να μειώσουν το κόστος τους. Μόνο οι βρετανικές τράπεζες έκλεισαν αριθμό-ρεκόρ υποκαταστημάτων πέρσι: 762.

Για την επίτευξη των σχεδίων των ελληνικών τραπεζών, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ψήφισε επιπλέον αντιδραστικά μέτρα:

• Αναμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου σχετικά με την αφερεγγυότητα, διευθέτηση της φορολογικής μεταχείρισης των διαγραφών και πωλήσεων δανείων και νομική προστασία των στελεχών που χειρίζονται τις αναδιαρθρώσεις δανείων,
• Ενεργοποίηση του μηχανισμού για την εξωδικαστική διευθέτηση οφειλών
• Ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς ακινήτων, και σύντμηση του χρόνου της δικαστικής εκκαθάρισης και ειδικότερα της διαδικασίας ρευστοποίησης των εξασφαλίσεων από τα πιστωτικά ιδρύματα. Ακόμα δεν έχουν προχωρήσει λόγω του μεγάλου κινήματος ενάντια στους πλειστηριασμούς λαϊκής κατοικίας.
• Μέτρα που βοηθούν στη ρευστότητα, με όλες τις δημόσιες πληρωμές να περνούν από τις τράπεζες, καθώς και την υποχρεωτική χρήση POS.
• Τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου αναφορικά με τις εταιρίες διαχείρισης μη εξυπηρετούμενων δανείων. Η διάταξη αναιρεί κάθε απαγόρευση διαχείρισης των ακινήτων από τα funds. Αυτό σημαίνει ότι τα funds στα οποία θα περιέλθουν ακίνητα από μη εξυπηρετούμενα δάνεια, θα μπορούν να τα διαχειρίζονται, όπως και να κάνουν επενδύσεις σε αυτά (κύρια τιτλοποίηση και αγοροπωλησία στις διεθνείς αγορές χρήματος) χωρίς κανένα περιορισμό.

Οι τράπεζες εισάγουν προμήθεια σε υπηρεσίες που μέχρι πρότινος παρείχαν δωρεάν, όπως στις αναλήψεις μετρητών ή στη διαχείριση των τραπεζικών λογαριασμών.

Η είσοδος των funds

Η πιο σημαντική διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι η προσπάθεια πώλησης των κόκκικων δανείων, που αποτελούν πραγματικό βαρίδι για τις τράπεζες. Η δουλειά αυτή ανατίθεται σήμερα σε επενδυτικές εταιρείες με κεφάλαια που προέρχονται από διάφορες χώρες.

Η αρχή έγινε με τις 16 υπό εκκαθάριση τράπεζες, τα δάνεια των οποίων ανατέθηκαν σε μια και μόνο εταιρεία, την Qualco. Ήδη όλες οι τράπεζες έχουν αρχίζει να εκχωρούν μη εξυπηρετούμενα δάνεια σε funds και εταιρείες διαχείρισης κόκκινων δανείων. Κάποιες από τις τελευταίες δημιουργήθηκαν από τις ίδιες τις τράπεζες και άλλες είναι παραρτήματα μεγάλων πολυεθνικών ομίλων Ευρωπαϊκών κι Αμερικανικών, ενώ υπάρχουν και εταιρείες που διαχειρίζονται και ακίνητα. (Cepal Hellas (πρώην "Aktua Ελλάς ", Eurobank FPS, ΘΕΑ ΑΡΤΕΜΙΣ, PILLARSTONE ΕΛΛΑΣ, RESOLUTE ASSET MANAGEMENT, Independent Portfolio Management, UCI ΕΛΛΑΣ, B2KAPITAL).

Το μεγάλο ενδιαφέρον εστιάζεται στα κόκκινα επιχειρηματικά δάνεια, καθώς ήδη έχει κατατεθεί ενδιαφέρον από 40 funds για 75 ελληνικές επιχειρήσεις πολλών κλάδων ( όπως ΝΙΚΑΣ,Attica, Seeways, Euromedica – Ερ. Ντυνάν, Χαλυβουργική και Χαλυβουργία MΑΝΕΣΗ, ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ, ΧΑΙΤΟΓΛΟΥ, AGRIPAN SA , ο όμιλος ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ, ο ΝΗΡΕΑΣ και η ΣΕΛΟΝΤΑ). Σίγουρα, μέσα από την αναδιάρθρωση επιχειρήσεων, θα υπάρξει αναδιάταξη μεταξύ επιχειρηματικών ομίλων και προσπάθεια του κεφαλαίου για ανάπτυξη, με καταστροφή κεφαλαίου. Πολλοί είναι ακόμα οι ενδιαφερόμενοι που επιθυμούν να επενδύσουν είτε στη διαχείριση είτε την αγορά δανείων – νοικοκυριών και επιχειρήσεων- που σχετίζονται με ακίνητα.

Η Eurobank πρόσφατα πούλησε μη εξυπηρετούμενα καταναλωτικά δάνεια ονομαστικής αξίας 1,5 δισ. ευρώ, με αντίτιμο 3 σεντς ανά ευρώ δανείου, στην Intrum Justitia, δημιουργώντας έτσι τον "δείκτη" τιμημάτων για τις πωλήσεις NPLs που θα ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες τράπεζες.

Ταυτόχρονα, υπάρχει κίνηση και στην πώληση στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων, καθώς υπάρχει δέσμευση για απαλλαγή των τραπεζών από αυτά τα χαρτοφυλάκια.

Έτσι, η Τράπεζα Πειραιώς προχωρά σε πώληση δανείων μικρομεσαίων επιχειρήσεων καλυμμένων με εξασφαλίσεις ύψους 1 δισ. ευρώ (το συγκεκριμένο deal διαχειρίζεται η UBS). Η Alpha Bank σε πώληση καταναλωτικών δανείων επίσης 1 δισ. ευρώ. Μέσα στο α΄ τρίμηνο του 2018, σε πώληση χαρτοφυλακίου μη εξυπηρετούμενων δανείων αναμένεται να προχωρήσει και η Εθνική Τράπεζα.

Ταυτόχρονα, τα στατιστικά που αφορούν το ν. 3869 (νόμος Κατσέλη), δείχνουν ότι ελάχιστα φτωχικά νοικοκυριά έχουν ωφεληθεί παρά τις διακηρύξεις, καθώς μόλις το 0,5% έχουν πλήρη απαλλαγή από το χρέος τους, ενώ το 30% περίπου, δηλαδή 1 στις 3 αιτήσεις, απορρίπτεται για λόγους τυπικούς είτε για λόγους ουσίας, δικαιώνοντας δηλαδή την τράπεζα ως προς τις διεκδικήσεις της απέναντι σε δανειολήπτες.

Η μη εφαρμογή μέχρι στιγμής ούτε των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών, εξαιτίας της ανάπτυξης του λαϊκού κινήματος για την προστασία της λαϊκής κατοικίας, έχει καθυστερήσει σοβαρά τα σχέδια των τραπεζών και του κεφαλαίου.

Χειροτέρευση και των εργασιακών δικαιωμάτων

Οι αναδιαρθρώσεις των τραπεζών θα πραγματοποιηθούν μέσα σε ένα περιβάλλον όπου οι εργαζόμενοι σε αυτές θα είναι αρκετά λιγότεροι από ότι μέχρι τα σήμερα, κυρίως όσοι δουλεύουν στο δίκτυο. Και αυτό γιατί το νέο μοντέλο επιβάλλει περαιτέρω μείωση του λειτουργικού κόστους και ενίσχυση των λειτουργιών με χρήση νέων τεχνολογιών. Ανατρέπεται ο παραδοσιακός τρόπος λειτουργίας των καταστημάτων που θα απομείνουν μιας και βασικός στόχος όλων είναι η παροχή υπηρεσιών με ενίσχυση της διακίνησης πλαστικού χρήματος και χρήση μηχανών ψηφιοποιημένης πληροφόρησης.

Οι συμβουλευτικές και outsoursing εταιρίες (π.χ Ernst & Young, PWC, Delloit, Accenture,κλπ) παίρνουν μεγάλο μερίδιο από τα χρήματα που δίνονται για τις αναδιαρθρώσεις, ενώ και η διαχείριση δανείων σε μεγάλο βαθμό θα μεταφερθεί και εκτός τραπεζών, απαξιώνοντας ακόμα περισσότερο τους εργαζόμενους στα τραπεζικά ιδρύματα. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις ελαστικές εργασιακές σχέσεις που έχουν επεκταθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια, οι τράπεζες θα πετύχουν ένα συντριπτικό πλήγμα και στους εργαζόμενους ταυτόχρονα με την κοινωνία.

Βασικά συμπεράσματα

Το ερώτημα που έντονα μπαίνει την τελευταία διετία είναι αν οι ελληνικές τράπεζες είναι ποσοτικά και ποιοτικά επαρκείς από άποψη κεφαλαίων. Ερώτημα άμεσα συνδεδεμένο με το πώς εξελίσσεται η πορεία μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων – ανοιγμάτων και συγκεκριμένα με την μειωμένη αποτελεσματικότητα στον τομέα αυτό.

ΔΝΤ και ΕΚΤ έχουν  διαφορετική προσέγγιση. Οι τελευταίες εξελίξεις (ομιλία Ντράγκι στο ευρωκοινοβούλιο) δείχνουν μια προσπάθεια σύγκλισης με την πιθανότητα διενέργειας των τεστ αντοχής νωρίτερα από το προβλεπόμενο ώστε πιθανή ανακεφαλαιοποίηση να πραγματοποιηθεί πριν τη λήξη του προγράμματος τον 08/2018.

Όλα δείχνουν πάντως ότι οι τράπεζες δεν έχουν ξεπεράσει το επίπεδο χρεοκοπίας και είναι βαθειά επηρεασμένες από την καπιταλιστική κρίση.

Η οποιαδήποτε απόφαση θα σηματοδοτήσει νέες εξελίξεις στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα, τόσο στη μετοχική σύνθεση του(προσέλκυση νέων χρηματοδοτών – επενδυτών) όσο και σε επίπεδο στρατηγικής (εξάρτηση από μεγαλύτερους ευρωπαϊκούς ή υπεράκτιους τραπεζικούς ομίλους) σε μια προσπάθεια παραπέρα συγκεντροποίησης ελέγχου του τραπεζικού συστήματος και κατ επέκταση πολιτικού ελέγχου των εκάστοτε κυβερνήσεων.