Οι εξελίξεις στο μέτωπο του χώρου στην Αττική

 

Επιτροπή για θέματα πόλης-χώρου-περιβάλλοντος του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση

Κείμενο - Επεξεργασία για τα ζητήματα του χώρου στην Αττική

1. Εισαγωγή: η αστική επίθεση στο χώρο στη μετά- covid εποχή

«Οι πόλεις είναι εδώ για να μείνουν και το μέλλον της ανθρωπότητας είναι αναμφίβολα αστικό» (UN HABITAT, 2022).

Με αυτήν τη φράση, η τελευταία έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για τους ανθρώπινους οικισμούς (UN-Habitat) με τίτλο «Οραματίζοντας το μέλλον των πόλεων»[1], επιχειρεί να ξεκαθαρίσει ότι «βρισκόμαστε μάρτυρες ενός κόσμου που θα συνεχίσει να αστικοποιείται τις επόμενες τρεις δεκαετίες—με αύξηση του πληθυσμού των πόλεων που υπολογίζεται ότι θα φτάσει από το 56% - με έτος αναφοράς το 2021- στο 68% το έτος 2050. Αυτή η αύξηση μεταφράζεται σε 2,2 δισεκατομμύρια κατοίκους, ενώ διακρίνεται από την επέκταση των αστικών περιοχών στην Αφρική και την Ασία» (UN HABITAT, 2022: xv).

Την ίδια στιγμή, η ίδια έκθεση τονίζει πως η εμφάνιση της αστικοποίησης ως παγκόσμια μεγα-τάση είναι συνυφασμένη με μια σειρά από “υπαρξιακές” προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, των αυξανόμενων κοινωνικών ανισοτήτων και της οικονομικής ύφεσης, καθώς και της αύξησης των ζωονοσογόνων ιών με τελευταία την πανδημία του κορωνοϊού, η οποία έφερε στο προσκήνιο την αδυναμία των πόλεων να απορροφήσουν τους οικονομικούς και κοινωνικούς κραδασμούς. Αυτές οι «προκλήσεις» ήδη αφήνουν με διαφορετικούς τρόπους τα αποτυπώματά τους στις πόλεις διεθνώς σκιαγραφώντας μία σειρά από ανοιχτά σενάρια για την εξέλιξή τους, αλλά και για το πόσο δυστοπικό ή όχι αναμένεται το μέλλον .

Από τις αρχές του 21ου αιώνα, ο πληθυσμός των πόλεων διεθνώς αυξάνεται σταθερά, σχεδόν 2% κάθε πενταετία, ενώ η συνεχής αστικοποίηση και η πολυπλοκότητα της δομής των σύγχρονων πόλεων συνιστούν αναπόσπαστο στοιχείο της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Διαχρονικά η επέκταση του αστικού ιστού γίνεται όχι μόνο με χωροταξικά διαφοροποιημένο, αλλά και με κοινωνικά άνισο τρόπο, δημιουργώντας φυσικούς και κοινωνικούς διαχωρισμούς μεταξύ των κατοίκων της πόλης, ενώ υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης και των κοινωνικών επιπτώσεων που αυτή έχει επιφέρει (επισφάλεια, ανεργία, φτώχεια), τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι διεθνώς τα φαινόμενα της περιθωριοποίησης εντείνονται. Υπολογίζεται ότι πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως υφίστανται τις χειρότερες μορφές στέρησης, καθώς κατοικούν σε παραγκουπόλεις και πρόχειρους καταυλισμούς (UN HABITAT, 2022), ενώ ο αστικός διαχωρισμός και οι επίμονοι θύλακες εξαθλίωσης και φτώχειας ολοένα επεκτείνονται στις πόλεις των λεγόμενων αναπτυγμένων χωρών.

Παράλληλα, οι σύγχρονες πόλεις καλούνται να αντιμετωπίσουν τη συνεχή περιβαλλοντική υποβάθμιση, διαμορφώνοντας ένα χαμηλής ποιότητας βιοτικό περιβάλλον για την πλειοψηφία όσων διαμένουν σε αυτές, το οποίο χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο προβλημάτων, όπως η κακή ποιότητα του αέρα, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η εγκατάλειψη του δομημένου περιβάλλοντος, τα υψηλά επίπεδα θορύβου, η μεγάλη παραγωγή αποβλήτων και λυμάτων, η έλλειψη χώρων πρασίνου, αναψυχής και αθλητισμού, η άναρχη δόμηση κ.α. Δεν είναι τυχαίο ότι η αστική διάσταση της περιβαλλοντικής κρίσης υπάρχει σε όλες τις διακηρύξεις και συμφωνίες για το περιβάλλον από τη Διάσκεψη του Ρίο το 1992 και έπειτα. Ακριβώς όπως και η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, η αστική βιωσιμότητα αναδείχθηκε και υιοθετήθηκε τα τελευταία χρόνια ως μία πολιτική διαχείρισης των πόλεων στο πλαίσιο του υπάρχοντος καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης και όχι ως μία φιλική προς το περιβάλλον εναλλακτική για το σύγχρονο σχεδιασμό των πόλεων, ενώ υπό το βάρος της κλιματικής κρίσης, μετεξελίχθηκε στην πιο πρόσφατη έννοια της αστικής ανθεκτικότητας (urban resilience).

Σε αυτό το τοπίο, ολοένα και περισσότερες πόλεις υιοθετούν πράσινες παρεμβάσεις και σχέδια για «προσαρμογή», «μετριασμό» και «ανθεκτικότητα» απέναντι στην περιβαλλοντική κρίση. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την κατεύθυνση καλούνται να παίξουν οι δημόσιοι και ελεύθεροι χώροι, αλλά και μία λογική ποσοτικοποιημένης διαχείρισης του σχεδιασμού. Ως εκ τούτου προωθείται το «πρασίνισμα» των αστικών περιοχών μέσα από αστικές αναπλάσεις ή από την ιδιωτική αξιοποίηση μέχρι τώρα εγκαταλελειμμένων δημόσιων και ελεύθερων χώρων που συχνά μεταφράζεται σε αριθμούς και δείκτες βιωσιμότητας, ενώ συνοδεύεται και από σωρεία τεχνικών «έξυπνης» παρακολούθησης. Αξιολογώντας θεσμούς και υποδομές, μία τέτοια προσέγγιση αγνοεί τις συνεπαγόμενες χωρικές διαφοροποιήσεις και τις κοινωνικές επιπτώσεις, ενώ την ίδια στιγμή δημιουργείται ένα ακόμα πεδίο όπου η περιβαλλοντική κρίση μετατρέπεται σε επενδυτική και επιχειρηματική ευκαιρία.

Τι εννοούμε, όμως, όταν μιλάμε για τους δημόσιους /«ελεύθερους χώρους»; Με την έννοια του δημόσιου χώρου εννοούμε όλες εκείνες τις περιοχές των πόλεων και της υπαίθρου, οι οποίες είναι φυσικά́ προσβάσιμες για όλους/ες. Κατά́ μία γενικότερη κατηγοριοποίηση, οι δημόσιοι αστικοί́ χώροι, μπορούν να διακριθούν σε:

• Χώρους με τεχνητά́ κυρίως στοιχεία όπου διαμορφώνουν ένα τεχνητό τοπίο μέσα στην πόλη, δομημένο περιβάλλον, όπως οι πλατείες, τα πλατώματα, τα πεζοδρόμια, οι πεζόδρομοι, τα γήπεδα, οι αυλές των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, οι παιδικές χαρές κ.α.,

• Χώρους με φυσικά κυρίως στοιχεία όπου αποτελούν την ύπαρξη /παρουσία της φύσης εντός της πόλης και σχηματίζουν ένα πιο φυσικό τοπίο στον αστικό ιστό. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν τα πάρκα, τα άλση, οι κήποι, αλλά και οι μη διαμορφωμένοι χώροι όπως τα ρέματα, οι δασικές εκτάσεις, οι ακτές κλπ.

Οι δημόσιοι χώροι, τόσο οι τεχνητά διαμορφωμένοι όσο και οι φυσικοί ελεύθεροι χώροι αποτελούν στοιχεία του αστικού χώρου, ζωτικά για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων στις πόλεις. Στο πιο πυκνοδομημένο - πυκνοκατοικημένο τμήμα της Αττικής, το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας, τα στοιχεία αποκαλύπτουν ένα πολύ κακό επίπεδο ποιότητας ζωής για τα εκατομμύρια των κατοίκων, καθώς έρευνα του ΟΟΑΣΑ κατατάσσει ειδικότερα την Αθήνα στην 4η θέση πριν το τέλος, σε όλο τον πλανήτη, αναφορικά με τους χώρους πρασίνου που αντιστοιχούν σε κάθε κάτοικο -οι οποίοι υπολογίζονται σε μόλις 0,96 τμ πρασίνου! Η δραματική αυτή κατάσταση διαμορφώθηκε διαχρονικά, στη βάση πολιτικών επιλογών όλων των αστικών κυβερνήσεων, μέχρι σήμερα. Σε πολύ μεγάλο βαθμό, εδώ και δεκαετίες οι ελεύθεροι χώροι στιγματίζονται κυρίως από εγκατάλειψη, η οποία έρχεται να λειτουργήσει προς όφελος της περίφημης μελλοντικής “αξιοποίησής” τους, μέσα από επιχειρηματικούς φορείς και ιδιωτικές επενδύσεις.

Ιδιαίτερα μέσα στην περίοδο της κρίσης, είδαμε να προωθείται μία άνευ όρουων λεηλασία των δημόσιων αγαθών, των κοινωνικών υποδομών, της γης, αλλά και των φυσικών στοιχείων που συνδέονται μαζί της, εμπεδώνοντας μίας ιστορικής σημασίας μεταλλαγή στο αναπτυξιακό μοντέλο με κύριο στόχο την ενίσχυση του μεγάλου κεφαλαίου και της επιχειρηματικής κερδοφορίας μέσα από τη διασφάλιση νέων επενδύσεων. Για το σκοπό αυτό και όχι τυχαία κατά την προηγούμενη δεκαετία, άλλαξε ριζικά ολόκληρο το σχετικό θεσμικό πλαίσιο. Ως αναπόσπαστο κομμάτι των μνημονιακών πολιτικών προωθήθηκαν μία σειρά από αλλαγές στη χωρική πολιτική, αλλά και νομοθετικές πρωτοβουλίες σχετικά με τη δασική πολιτική, τη χρήση των αιγιαλών, ακόμα και το πλαίσιο υλοποίησης των τεχνικών έργων, με βασικό γνώμονα την διευκόλυνση των επενδυτικών σχεδίων. Ως αποτέλεσμα, νομιμοποιήθηκε μία κατάσταση, όπου με τη διαδικασία του fast track το κάθε επιχειρηματικό σχέδιο αναγορεύεται πλέον σε «εθνικό στόχο», ενώ με `a la carte Προεδρικά Διατάγματα καθίσταται εφικτή η παράκαμψη των «εμποδίων» για την περιβαλλοντική προστασία και το χωροταξικό - πολεοδομικό σχεδιασμό, με μόνο στόχο την εξασφάλιση της κερδοφορίας των προς επένδυση κεφαλαίων.

Παράλληλα, η εφαρμογή της δημοσιονομικής λιτότητας οδήγησε μικρούς και μεγάλους ελεύθερους χώρους των πόλεων σε συνεχή υποβάθμιση. Στη συνέχεια, αυτή η κατάσταση χρησιμοποιήθηκε σαν το κύριο άλλοθι για τη διαμόρφωση σχεδίων άμεσης ή έμμεσης εκμετάλλευσης τους από ιδιωτικά συμφέροντα και τη μετατροπή εκτεταμένων τμημάτων τους σε εμπόρευμα, καταργώντας επί της ουσίας τον χαρακτήρα τους ως δημόσιοι/ ελεύθεροι χώροι, ανοιχτοί για όλους/ες.

Κατά την περίοδο της πανδημίας, οι όψεις της υγειονομικής κρίσης εκφράστηκαν άμεσα στον αστικό δημόσιο χώρο, καθώς αναδείχθηκε η κοινωνική διάσταση του δημόσιου χώρου. Η αξία και η χρησιμότητά του αναθεωρήθηκε και επαναπροσδιορίστηκε από μεγάλα τμήματα της λαϊκής πλειοψηφίας, καθώς σημειώθηκε αισθητή́ αύξηση της χρήσης και της επισκεψιμότητας τόσο των πλατειών, είτε των κεντρικών είτε των συνοικιακών, αλλά και των λιγοστών ελεύθερων χώρων πρασίνου (πάρκα, άλση, λόφοι κλπ.) του μητροπολιτικού συγκροτήματος, οι οποίοι αποτέλεσαν σημεία κοινωνικής συνάντησης και εκτόνωσης μέσα στο πυκνοδομημένο αστικό τοπίο.

Την ίδια περίοδο, οι κυβερνητικές βλέψεις τόσο για το δημόσιο χώρο όσο και για το κέντρο της πόλης, άρχισαν να παίρνουν σάρκα και οστά μέσα από μία σειρά παρεμβάσεις και προγράμματα. Αρχικά η ιδέα του «Μεγάλου Περιπάτου», περιλάμβανε την παρέμβαση στους σημαντικότερους τουριστικούς πόρους του Αθηναϊκού κέντρου, με στόχο να επεκταθούν οι τουριστικές επενδύσεις και οι δραστηριότητες που συνοδεύουν τον τουρισμό, όπως το εμπόριο που απευθύνεται στους επισκέπτες της πόλης, η εστίαση και η αναψυχή. Οι συντονισμένες προσπάθειες τουριστικοποίησης του κέντρου της Αθήνας έρχονται «να δέσουν» με τον σταδιακό εξευγενισμό μίας σειράς γειτονιών (Εξάρχεια, Κουκάκι), που οδηγεί στην απόδοσή τους στους τουρίστες, στους επισκέπτες και στις χρήσεις γης που τους εξυπηρετούν. Η κρίση στον τομέα της κατοικίας, με τις υπέρογκες αυξήσεις των ενοικίων και συνολικά του κόστους κατοίκησης -αποτέλεσμα τόσο της αύξησης της βραχυχρόνιας μίσθωσης όσο και συνολικά των παράλληλων τάσεων που αναπτύσσονται στην αγορά ακινήτων, αλλά και των διαδικασιών «τουριστικοποίησης» - εκτοπίζουν έναν σημαντικό αριθμό ενοικιαστών, οι οποίοι αναζητούν διαθέσιμη και προσιτή στέγη σε πιο απομακρυσμένες από το κέντρο περιοχές.

Οι παραπάνω προωθούμενες πολιτικές της τελευταίας δεκαετίας έχουν επιφέρει πολλαπλούς χωρικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς, επιδρώντας σε διαφορετικά επίπεδα του αστικού σχεδιασμού. Σε πολύ μεγάλο βαθμό εξυπηρετούν το αναπτυξιακό σχέδιο για την αξιοποίηση της Αττικής ως διοικητικό, οικονομικό, ναυτιλιακό κέντρο και διακομετακομιστικό κόμβο (βλέπε επενδύσεις Cosco, logistics στη Δυτική Αττική), αλλά και την περαιτέρω ανάδειξή της ως διεθνή τουριστικό προορισμό. Έτσι, κεντρικό ρόλο στη νέα οικονομική δομή της Αττικής έχει το ιστορικό της κέντρο, το παραλιακό μέτωπο, καθώς και μία σειρά από περιοχές στις οποίες προωθούνται μητροπολιτικής εμβέλειας παρεμβάσεις.

Με βάση τα παραπάνω, επιλέγουμε στη συνέχεια να επικεντρωθούμε σε μία σειρά από περιπτώσεις δημόσιων/ελεύθερων χώρων που αποτελούν στην παρούσα φάση μέτωπα ανοιχτά για τον μετασχηματισμό της πόλης, αλλά και σημαντικούς ή κρίσιμους ελεύθερους χώρους που βρίσκονται υπό την απειλή της ιδιωτικής εκμετάλλευσης.

Πιο συγκεκριμένα στα πλαίσια του παρόντος σημειώματος επιλέξαμε να εστιάσουμε στους εξής άξονες:

Α. Ο πρώτος άξονας περιλαμβάνει παρεμβάσεις διαμορφώσεων στον ελεύθερο δημόσιο (κοινόχρηστο) χώρο με χαρακτήρα εξωραϊσμού και βασικό στόχο την αναμόρφωσή του στις επιταγές της τουριστικής ανάπτυξης και της προσέλκυσης επενδύσεων. Πιο συγκεκριμένα, το τελευταίο διάστημα, το κέντρο της Αθήνας – ένα από τα ελάχιστα μητροπολιτικά κέντρα με μεικτό πληθυσμό και χρήσεις- απειλείται ποικιλοτρόπως με διαδικασίες τουριστικοποίησης και εξευγενισμού, σε συνδυασμό με αστικές επεμβάσεις στο κέντρο της πόλης, όπως ο Μεγάλος Περίπατος που ενισχύουν την παραπάνω τάση. Ιδιαιτέρως, οι κεντρικές γειτονιές της πόλης βλέπουν τη φυσιογνωμία τους να αλλάζει βίαια, καθώς στην προσπάθειά της να παραμένει ανταγωνιστική μετατρέπει τα ειδικά πολιτισμικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της σε εμπόρευμα. Ως εκ τούτου, προωθούνται κατά βάση έργα βιτρίνας που απευθύνονται αποκλειστικά στο αδηφάγο κεφάλαιο και στην προσέλκυση επενδύσεων, επιφέροντας ένταση της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Μάλιστα σε αρκετές από τις περιπτώσεις, προωθείται ένα νέο μοντέλο ιδιωτικοποίησης του σχεδιασμού. Μέσω μιας δωρεάς, η οποία συνήθως αφορά μόνο τη μελέτη και όχι την –πολύ πιο κοστοβόρα– υλοποίηση, ένας ισχυρός ιδιώτης εξαγοράζει πολύ φθηνά το δικαίωμα να σχεδιάζει την εξέλιξη της πόλης. Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο αποκλείεται η ουσιαστική συμμετοχή των κατοίκων, η οποία αποτελεί τον πυρήνα του δικαιώματος στην πόλη, αλλά παρακάμπτεται ακόμα και η τυπική διαβούλευση που προβλέπει η περιβαλλοντική νομοθεσία, καθώς και η όποια δυνατότητα διαλόγου- έστω μεταξύ κάποιων ειδικών - που προκαλούν οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, η υποχρέωση για τους οποίους έχει πλέον αρθεί και νομοθετικά στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν, η ανάπλαση του λόφου του Στρέφη ως ιδιωτική χορηγία της Prodea Investments, η ανάπλαση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ως ιδιωτική χορηγία του ιδρύματος της εφοπλιστικής οικογένειας Λαιμού και η επιχειρούμενη ανάπλαση της οδού Τοσίτσα, κινούνται στην ίδια κατεύθυνση.

Την ίδια στιγμή, οι κάτοικοι βλέπουν τον βίαιο εκτοπισμό τους με την ακραία αύξηση των ενοικίων, την αστυνομοκρατία, ενώ το παζλ συμπληρώνεται από την εμπορευματοποίηση σημαντικών ελεύθερων δημόσιων στα όρια του λεγόμενου ιστορικού κέντρου της πόλης. Στην κατεύθυνση αυτή, προωθυνται η μουσειοποίηση του πάρκου της Ακαδημίας Πλάτωνα, αλλά και η περίφραξη του Φιλοπάππου, οι παρεμβάσεις στο Πεδίον του Άρεως και την πλατεία Πρωτομαγιάς, οι τσιμεντένιες αναπλάσεις στο πάρκο Κύπρου και Πατησίων και στο Δρακόπουλο, τα «πάρκα τσέπης» στο Παγκράτι.

Β. Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει μία σειρά από εμβληματικές αστικές παρεμβάσεις, όπως η μεταφορά μεγάλων υπουργείων και οργανισμών από το κέντρο στο λεγόμενο «κυβερνητικό πάρκο» της ΠΥΡΚΑΛ στον Υμηττό, η γενική αναμόρφωση της περιοχής της Νέας Φιλαδέλφειας με αφορμή την κατασκευή του γηπέδου της ΑΕΚ, τα σχέδια για το ΟΑΚΑ, την αναμόρφωση της περιοχής στον Ελαιώνα για τα συμφέροντα της ΠΑΕ Παναθηναϊκός που έχει ως αποτέλεσμα και την βίαιη εκδίωξη των κατοίκων – προσφύγων από το ανοιχτό camp. Οι παρεμβάσεις αυτές επιχειρούν συνειδητά την καταστροφή του μεικτού και πολυ-λειτουργικού χαρακτήρα συγκεκριμένων περιοχών του μητροπολιτικού συγκροτήματος της Αθήνας, μέσα από την αλλαγή, εγκαθίδρυση ή μετεγκατάσταση σημαντικών χρήσεων, οι οποίες εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου, εντείνοντας παράλληλα τις διαδικασίες χωρο-κοινωνικού διαχωρισμού. Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσονται και η εκμετάλλευση του παραλιακού μετώπου της Αττικής, η οποία αποτελεί σημαντικό κόμβο για την προώθηση των επενδύσεων μεγάλης κλίμακας και συνοδεύεται και από τη μελλοντική ανάπλαση των μεγάλων οδικών αξόνων που το συνδέουν με το κέντρο (Συγγρού, Πειραιώς). Οι μεγάλες επενδύσεις και παρεμβάσεις αφορούν κυρίως σε μια επιλεκτική ανάπτυξη, ορισμένων μόνο περιοχών της Αττικής, βάσει του τρίπτυχου «τουρισμός, εμπόριο, αναψυχή». Οι περιοχές του παραλιακού μετώπου συγκεντρώνουν την ανάπτυξη και τις επενδύσεις και σπρώχνουν τα προβλήματα στην περιφέρειά τους, η οποία τείνει να εγκαταλείπεται στην τύχη της, οδηγώντας με αυτό τον τρόπο σε έναν έντονο διαχωρισμό των προνομιακών περιοχών από τις υποβαθμισμένες.

Γ. Στον τελευταίο άξονα, περιλαμβάνονται μία σειρά από σημαντικοί ελεύθεροι χώροι της Αττικής. Η μέχρι τώρα συστηματική εγκατάλειψη και υποβάθμισή τους έρχεται στην παρούσα φάση να λειτουργήσει προς όφελος της περίφημης “αξιοποίησής” τους, μέσα από επιχειρηματικούς φορείς και ιδιωτικές επενδύσεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Πάρκο Γουδή – Ιλισίων, το Άλσος Βεϊκου, ο λόφος Κοπανά και το Πάρκο Τρίτση.

2. Μέτωπα ανοιχτά και σχεδιαζόμενα

2.1.To τουριστικοποιημένο κέντρο της Αθήνας και οι ελεύθεροι χώροι

2.1.1. Εξάρχεια, Λόφος Στρέφη

Το συνολικό σχέδιο του Δήμου της Αθήνας και της κυβέρνησης για τα Εξάρχεια αποτελεί βασική αιχμή και πλευρά της συνολικής αναμόρφωσης που προωθείται για τις κεντρικές γειτονιές της πόλης με βάση τις επιταγές του κεφαλαίου και την αδηφάγα μανία του για κίνηση και κέρδος.

Από τη μια, προωθείται η χωροθέτηση του σταθμού του μετρό στην πλατεία Εξαρχείων, η οποία θα μετασχηματίσει τον χαρακτήρα της πλέον κεντρικής πλατείας της περιοχής - βασικό χώρο εκτόνωσης και συγκέντρωσης της γειτονιάς. Και αυτό θα συμβεί όχι μόνο στη φάση της κατασκευής, κατά τη διάρκεια της οποίας θα μετατραπεί σε εργοτάξιο, αλλά και κατά τη φάση της λειτουργίας του έργου, καθώς θα μετατραπεί σε χώρο διέλευσης. Σε πολεοδομικό επίπεδο, η συγκεκριμένη επιλογή χωροθέτησης δεν έχει ως στόχο να εξυπηρετήσει τις μετακινήσεις των κατοίκων της γειτονιάς, αλλά να απελευθερώσει τις δυναμικές της κτηματαγοράς, την κερδοσκοπία επί της γης και των ακινήτων, με στόχο την αλλοίωση του ιδιαίτερου χαρακτήρα της περιοχής και την απόδοσή της στους τουρίστες, τους επισκέπτες, τη νυχτερινή διασκέδαση και άλλες παρόμοιες χρήσεις γης, όπως έχει δηλώσει ρητά και ο αρμόδιος Υπουργός Μεταφορών και Υποδομών. Ήδη οι αυξήσεις των τιμών της γης και των ακινήτων στην περιοχή έχουν αρχίσει να εκτοπίζουν τους κατοίκους, οδηγώντας μεταξύ άλλων και σε σημαντική μείωση του σχολικού πληθυσμού, κατάσταση η οποία αναμένεται να απογειωθεί όταν ο σταθμός τεθεί σε λειτουργία. Ο εκτοπισμός αυτός δεν θα αφορά μόνο τους/ις ενοικιαστές/ριες, οι οποίοι/ες θα είναι οι πρώτοι/ες που θα εκδιωχθούν, αλλά ακόμα και τους/ις ιδιοκτήτες/ριες, οι οποίοι/ες, μέσω της κατάστασης που θα διαμορφωθεί, θα πιέζονται να πουλήσουν και να φύγουν.

Ο σχεδιασμός σταθμού του μετρό στην πλατεία Εξαρχείων εξάλλου δεν είναι η μοναδική παρέμβαση στην περιοχή, αλλά εντάσσεται σε ένα συνολικότερο σχέδιο. Πραγματοποιείται μαζί με την ανάπλαση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, με ιδιωτικού τύπου «αρχιτεκτονικό διαγωνισμό» ο οποίος απευθύνεται μόνο σε γραφεία του εξωτερικού, την ανάπλαση της οδού Τοσίτσα και την ανάπλαση του λόφου του Στρέφη. Μάλιστα ο σχεδιασμός της τελευταίας καθορίζεται αποκλειστικά από τις αποφάσεις μεγάλης ιδιωτικής εταιρείας ακινήτων, με τη μέθοδο της «δωρεάς» της μελέτης. Πιο συγκεκριμένα, τους τελευταίους μήνες βλέπουμε να προωθούνται με γοργό ρυθμό οι διαδικασίες ανάπλασης του Λόφου του Στρέφη από ιδιωτικές εταιρείες και μάλιστα με παράκαμψη της διαδικασίας προκήρυξης διαγωνισμού για την ανάληψη έργων του δημοσίου. Η ιδιωτικοποίηση του σχεδιασμού μέσω ιδιωτικών χορηγιών αποτελεί πάγια πρακτική της κυβέρνησης στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, καταργώντας τον πυρήνα του δικαιώματος στην πόλη για τους/ις κατοίκους. Όχι μόνο δεν επιδιώκεται η ευρεία κοινωνική συμμετοχή στους νέους σχεδιασμούς για την πόλη, αλλά παρακάμπτεται έως και η τυπική διαδικασία διαβούλευσης, ενώ ακόμα και το πλαίσιο για τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς περιορίζεται, για να εξυπηρετηθούν τα μεγάλα συμφέροντα της κτηματαγοράς.

1. 1.  

2.1.2. Λόφος Φιλοπάππου

Ο λόφος του Φιλοπάππου είναι μία ελεύθερη έκταση 700 στρεμμάτων στην καρδιά́ της Αθήνας. Πρόκειται για μία έκταση με πολυδιάστατο χαρακτήρα, καθώς αφενός αποτελεί έναν κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο, αφετέρου σηματοδοτεί έναν από τους μεγαλύτερους ελεύθερους χώρους περίπατου και αναψυχής στο κέντρο της Αθήνας.

Ο αγώνας για την υπεράσπισή του ξεκινά το 2002 όταν η Ανώνυμη Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας (ΕΑΧΑ ΑΕ), το Υπουργείο Πολιτισμού́, αλλά́ και ο Δήμος της Αθήνας, επιχείρησαν ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων να περιφράξουν με κάγκελα, να επιβάλουν εισιτήριο, να ανοίξουν δρόμους και να τον εμπορευματοποιήσουν με υπαίθριες εκθέσεις γλυπτικής, θέατρα τύπου Λυκαβηττού́, αναψυκτήρια και μαγαζιά́. Από το 2002 μέχρι και σήμερα, έχει κατά καιρούς αναπτυχθεί ένα πολύμορφο και μαζικό́ κίνημα για την υπεράσπιση του Λόφου, με τη συγκρότηση λαϊκών συνελεύσεων, κινητοποιήσεων και έμπρακτων μορφών αντίστασης και αμφισβήτησης των καταστροφικών επεμβάσεων, το οποίο έχει καταφέρει ως σήμερα ο λόφος να παραμενει προσβάσιμος για όλο το εικοσιτετράωρο χωρίς περιφράξεις και κάθε άλλου είδους εμπορική́ εκμετάλλευση.

Σε αυτό το διάστημα, ο Λόφος αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί́ ένα πεδίο όπου από́ τη μία συγκρούονται τα σχέδια του κράτους και των επιχειρηματιών και από́ την άλλη οι κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων όχι μόνο των γειτονιών που τον περιβάλλουν, αλλά και συνολικά του λεκανοπεδίου. Όπως και με τους περισσότερους ελεύθερους χώρους, τα επιχειρηματικά́ σχέδια, κρατικά́ και ιδιωτικά́, προωθούν σε πρώτο χρόνο την απαξίωση και σε δεύτερο χρόνο τον έλεγχο, την ιδιωτικοποίηση, την τσιμεντοποίηση και την εμπορευματοποίησή του.

Δεν είναι ως εκ τούτου τυχαίο ότι τον Μάρτη του 2020, ψηφίστηκε η ίδρυση της «Εθνικός Κήπος και Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ» που θα λειτουργεί με κανόνες ιδιωτικής εταιρείας, και θα διαχειρίζεται τον Εθνικό Κήπο και τον Φιλοπάππου. Σύμφωνα με τον νέο νόμο πλέον, η συνιστώμενη εταιρεία θα λειτουργεί «σύμφωνα με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας» και σκοπός της θα «είναι η διαχείριση του Εθνικού Κήπου και του Λόφου Φιλοπάππου»! Τη διαχείριση αυτή θα ασκεί με προγραμματική σύμβαση που θα υπογράψει με το Δήμο Αθηναίων, όπου θα καθορίζεται και η αμοιβή της εταιρείας! Έσοδα η εταιρεία θα έχει και από την «εκμίσθωση των χώρων που διαχειρίζεται», δηλαδή του Εθνικού κήπου και του Λόφου Φιλοπάππου.

Τον Νοέμβρη του 2021 το υπουργείο Πολιτισμού και ο Δήμος Αθηναίων ανακοίνωσαν ότι προχωρούν στην υλοποίηση των σχεδιασμών τους για την εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση του λόφου Φιλοπάππου. Τα σχέδιά τους περιλαμβάνουν αύξηση του ελέγχου, αναθέσεις έργων σε ιδιωτικές εταιρείες, τοποθέτηση security, εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας και έντασης δικτύου φωτισμού που θα λειτουργήσει καταστροφικά για τον βιότοπο, διαχωρισμό του έργου του Πικιώνη με επιλεκτική συντήρηση. Ακόμα και τα έργα τα οποία αποτελούν πάγια αιτήματα του κινήματος για την προστασία του λόφου, όπως η άρδευση και η πυροπροστασία, δεν θα υλοποιηθούν με γνώμονα την φροντίδα του λόφου, αλλά στη βάση της μεγιστοποίησης των κερδών της τουριστικής βιομηχανίας. Στο ίδιο πλαίσιο υλοποιείται και η ανάπλαση στον παρακείμενο χώρο του πάρκου Βουτιέ απέναντι από το θέατρο της Δώρας Στράτου με χλοοτάπητες, χωμάτινα σταθεροποιημένα δάπεδα, κλαδεύσεις, ξερίζωμα ελιών κλπ.

Γίνεται σαφές ότι το όραμά τους για το λόφο του Φιλοπάππου είναι η παράδοσή του σε ιδιωτικά κεφάλαια και η «αξιοποίησή» του στο πλαίσιο της συνολικής τουριστικοποίησης του κέντρου της Αθήνας. Χρειάζεται ως εκ τούτου η ενεργοποίηση, προετοιμασία και συντονισμός των συλλογικών μορφών αγώνα για να παραμείνει ο λόφος ένας χώρος δημόσιος, ελεύθερος από εμπορευματική λειτουργία και εκμετάλλευση, ανοιχτός σε όλους τους κατοίκους της Αθήνας και της Αττικής.

2.1.3.  Ακαδημία Πλάτωνος

Ο ιστορικός χώρος του Αρχαιολογικού Άλσους της Ακαδημίας Πλάτωνος, έκτασης 145 στρ., βρέθηκε στο επίκεντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος λίγο μετά τους ολυμπιακούς αγώνες του 2004. Αρχικά, εταιρεία real estate συμφερόντων ΑΚΤΩΡΑ προσπάθησε να ανεγείρει οκταώροφο κτίριο γραφείων εντάσσοντας στην ιδιοκτησία της σημαντικό μέρος του αρχαιολογικού χώρου και εξασφαλίζοντας παράνομη οικοδομική άδεια από την πολεοδομία του δήμου. Η αντίδραση των κατοίκων και των συλλογικοτήτων τους ήταν άμεση, μαζική και μαχητική. Μετά από 2 χρόνια αγώνων κατόρθωσαν το αμφισβητούμενο τμήμα να ενταχθεί οριστικά στον αρχαιολογικό χώρο ενώ η υπόλοιπη ιδιοκτησία να κηρυχθεί απαλλοτριωτέα.

Από το 2012 άρχισε ένας σκληρός αγώνας με έναν πιο σκληρό επενδυτή – πολυεθνική που στη συνέχεια πέρασε στα συμφέροντα της BlackRock, τις κυβερνήσεων (ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ) και τις δημοτικές αρχές (ΝΔ – ΚΙΝΑΛ) που τον στήριζαν σε όλα τα επίπεδα με συνεχείς φωτογραφικές αλλαγές του πολεοδομικού πλαισίου. Το “αναπτυξιακό έργο αναβάθμισης” των εγκαταλειμμένων γειτονιών, με τον θρασύ τίτλο “Academy Gardens”, ταυτιζόταν με ένα μεγαθήριο Mall, σε έκταση πρώην βιομηχανίας, 800 μ από το αρχαιολογικό άλσος, που το πρόβαλε ως πλεονέκτημα, πρακτικά σαν “αυλή” του. Τα σχέδια ακυρώθηκαν λίγο πριν τις βουλευτικές εκλογές του 2019 γιατί οι κινητοποιήσεις των κατοίκων με τη συνδρομή επιστημονικών συλλόγων (αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, κ.ά.), κατάφεραν να αναδείξουν το χώρο ως χώρο γνώσης, αναψυχής, κοινωνικοποίησης και πολιτιστικής - καλλιτεχνικής δημιουργίας

Από το τέλος του 2020, το αρχαιολογικό άλσος απέκτησε νέους επίδοξους “οραματιστές”. Αυτή τη φορά, απ΄ευθείας την κυβέρνηση μέσω του ΥΠΠΟΑ και τη δημοτική διοίκηση Μπακογιάννη. Με τη χρήση κρυφών και αδιαφανών διαδικασιών άρχισε να προωθείται Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ υπουργείου και δήμου, την αναγκαία συμμετοχή δημοτικής ανώνυμης εταιρείας για να προχωρούν οι διαδικασίες εκτός δημοσίου θεσμικού πλαισίου και τη συμμετοχή της περιφέρειας Αττικής σαν απαραίτητου τέταρτου συμβαλλόμενου. Το τελικό τους σχέδιο προβλέπει την κατάτμηση του χώρου σε τρεις ενότητες:

α. Τα υπάρχοντα αρχαιολογικά σκάμματα με στόχο να ενοποιηθούν, καταργώντας την υπάρχουσα διαμόρφωση άλσους, κόβοντας περίπου 500 ώριμα δέντρα και αλλάζοντας τον χαρακτήρα της ελεύθερης επισκεψιμότητας.

β. Την οικοπεδοποίηση περίπου 30 στρ του αρχαιολογικού χώρου προκειμένου να κτιστεί Μουσείο της πόλης, 17.000 τμ, ενώ υπάρχουν όμοροι χώροι αδόμητοι τόσο δημόσιας ιδιοκτησίας όσο και ιδιωτικοί, που διεμβολίζουν το άλσος και μετατρέπονται ήδη σε φιλέτα προς κερδοφόρα εκμετάλλευση.

γ. Παράδοση όλου του υπόλοιπου χώρου στο δήμο για να προχωρήσει σε έργα “ανάπλασης”. Με δόλωμα το Μουσείο, κυρίως, προωθείται μια ακόμη παρέμβαση που καταστρέφει υπαρκτό και ζωντανό χώρο πρασίνου στο κέντρο της Αθήνας όπου οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης όλο και παροξύνονται, καθώς και μερικές από τις ελάχιστες αθλητικές υποδομές για όλη την πόλη, με στόχο τη βίαιη εμπορευματοποίηση της γης και την επέκταση της τουριστικοποίησης. Παράλληλα, προσδοκούν την αλλαγή του ελεύθερου, ανοικτού χαρακτήρα που έχουν προσδώσει κάτοικοι και επισκέπτες στο αρχαιολογικό άλσος, γεγονός που ενοχλεί όλο και περισσότερο τους δυνάστες της πόλης και όσα συμφέροντα – μεγάλα ή μικρότερα, τους στηρίζουν.

Οι τελευταίες εξελίξεις αφορούν την αναγγελία του 1ου βραβείου του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για το Μουσείο από το ίδιο το αυτοφερόμενο ως “νικητή”, γραφείο μελετών, γεγονός που πρέπει να οδηγήσει στην κατάπτωση της διαδικασίας. Επίσης, την επιδίωξη να αποκτήσει το αρχαιολογικό άλσος κι άλλον δωρητή, το ίδρυμα Ωνάση με 900.000 ευρώ για έργα αρμοδιότητας του δήμου βάσει της Προγραμματικής Σύμβασης.

Οι κάτοικοι των γειτονιών αγωνίζονται επί δεκαετίες ενάντια στην πολυεπίπεδη υποβάθμιση της ζωής, με περιοχές εκτός σχεδίου και ιδιώτες καταπατητές αδιάνοικτων δρόμων, όπως το Jumbo, με τραγικές ελλείψεις δικτύων αποχέτευσης και αντιπλημμυρικών που μετατρέπουν ολόκληρες περιοχές σε αδιάβατες λίμνες, με ανεξέλεγκτες χωματερές στις ιδιωτικές εκτάσεις του πρώην ΒΙΟΠΑ, με ελλείψεις σε νηπιαγωγεία και παιδικούς σταθμούς. Κατανοούν όλο και βαθύτερα ότι ο “εξευγενισμός” στην Ακαδημία Πλάτωνα θα τους εκτοπίσει από τα σπίτια τους, προς άλλες περιοχές, είτε γιατί σαν λαϊκά νοικοκυριά θα ξεπουλάνε για να αντιμετωπίσουν την φτώχεια που εξαπλώνεται είτε γιατί δεν θα αντέχουν την εκτόξευση των ενοικίων.

Με τις συλλογικότητές τους δίνουν αγώνα για να παραμείνει και να εμπλουτιστεί το μοναδικό αρχαιολογικό άλσος της Ακαδημίας Πλάτωνος σαν Άλσος. Για να είναι χώρος ελεύθερος, ανοιχτός στην αναψυχή, τον πολιτισμό, την κοινωνικοποίηση για όλους τους κατοίκους της πόλης. Για την κάλυψη των πραγματικών αναγκών σε τεχνικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές υποδομές που αυτές θα αναβαθμίσουν τη ζωή των κατοίκων της γειτονιάς.

2.1.4. Το πεδίον του Άρεως

To πεδίον του Άρεως αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους δημόσιους χώρους πρασίνου στο Δήμο Αθηναίων, με έκταση που υπολογίζεται σε περίπου 277 στρέμματα, ενώ μαζί με την έκταση Φινόπουλου και το δάσος των Ευελπίδων υπερβαίνουν τα 400 στρέμματα. Ο ανοιχτός αυτός χώρος είναι συνυφασμένος με την εξέλιξη της πόλης και αποτελεί το μοναδικό σημείο περιπάτου και αναψυχής των κατοίκων των γύρω περιοχών (Κυψέλη, Πατήσια, Εξάρχεια, Γκύζη). Συγχρόνως, πρόκειται για έναν χώρο που διαχρονικά έχει αποτελέσει αντικείμενο εμπορευματοποίησης από το Δημόσιο, αψηφώντας τη νομολογία περί κοινοχρήστου, ελεύθερου χώρου πρασίνου, καθώς φιλοξένησε κατά καιρούς διάφορες μόνιμες ή μη εγκαταστάσεις ιδιωτικού ή κρατικού δικαίου, όπως η Ιππευτική σχολή, ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος, η σχολή Ευελπίδων, η σκοπευτική σχολή, το κτίριο της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, θέατρα κ.α.

Το ιστορικό της πραγματικής παρακμής του πάρκου ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’90, καθώς μειώθηκε κατά πολύ το προσωπικό φύλαξης και συντήρησης, οι υποδομές και ο φωτισμός εγκαταλείφθηκαν, ενώ ο χώρος του Πανελληνίου επεκτάθηκε, καταστρέφοντας τετραγωνικά πρασίνου. Τις πρώτες δύο δεκαετίες του 21ου αιώνα το Πεδίον του Άρεως περνάει ιστορικά τη χειρότερή του περίοδο, με την επισκεψιμότητα των πολιτών να είναι ελάχιστη σε σχέση με όλα τα προηγούμενα χρόνια, ενώ τα αποτυχημένα σχέδια ανάπλασης διαδέχονται το ένα το άλλο. Από το 2008 μέχρι το 2011, το πάρκο παρέμεινε κλειστό λόγω των εργασιών της ανάπλασης Τομπάζη, αιτία να κρατηθεί μακριά από τη δημόσια χρήση του, πριν τελικά πτωχεύσει η ανάδοχος εταιρεία. Ιδιαίτερα η συγκεκριμένη ανάπλαση που κόστισε 9,5 εκατομμύρια Ευρώ σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε χωρίς να αντιμετωπίσει τα πραγματικά προβλήματα του πάρκου και χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες των κατοίκων. Μάλιστα, η περιφέρεια Αττικής όταν ολοκλήρωσε τις εργασίες περίφραξής του πάρκου, διέταξε να παραμένει κλειστό τις βραδινές ώρες για να αντιμετωπιστούν τα αυξανόμενα κρούσματα εγκληματικότητας, που μέσα στην περίοδο της κρίσης μονοπωλούσαν την κυριάρχη αφήγηση των ΜΜΕ για τις κεντρικές γειτονιές της Αθήνας.

Σήμερα το σύμπλεγμα Πεδίο του Άρεως-Λόφος Φινόπουλου-Πλατεία Πρωτομαγιάς αποτελεί έναν από τους 3 χώρους Πρασίνου (μαζί με το Αττικό Άλσος και το Μητροπολιτικό Πάρκο Αντώνης Τρίτσης) που συμπεριλαμβάνονται στην υπό εκπόνηση Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση για τους μητροπολιτικούς χώρους πρασίνου του πολεοδομικού συγκροτήματος του λεκανοπεδίου της Αθήνας από την Περιφέρεια Αττικής.

Τον δρόμο, της εκχώρησης σε ιδιώτες-δωρητές είχε επιχειρήσει η διοίκηση Πατούλη για το Πεδίον του Άρεως και τον Μάιο του 2022, κάνοντας δεκτή την πρόταση του Ιδρύματος Ωνάση να εκτελέσει δωρεάν έργα αποκατάστασης και φύτευσης για την αναβάθμιση πάρκου, ενώ μόλις πριν έναν μήνα η περιοχή γύρω από την πλατεία Πρωτομαγιάς περιφράχτηκε, με σκοπό τη διάθεση του χώρου στην ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε, για την εξυπηρέτηση ευρύτερων αναγκών της εταιρείας, όπως γραφεία, αποθήκες, και “σιδεράδικο" (δηλαδή χώρος ετοιμασίας οπλισμών), με άλλα λόγια για χρήσεις που θα εξυπηρετούν τόσο το νέο σταθμό στα Δικαστήρια όσο και άλλους σταθμούς στην ευρύτερη περιοχή.

Το σχέδιο της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΑΕ είναι να τοποθετηθούν λαμαρίνες πάνω στις μπετονένιες βάσεις, ώστε να φτιαχτεί περίφραξη, μέσα στην οποία θα τοποθετηθούν γραφεία, αποθήκες που θα εξυπηρετούν τις ευρύτερες ανάγκες της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε, δηλαδή θα εξυπηρετεί και άλλους σταθμούς στην ευρύτερη περιοχή για τα επόμενα τουλάχιστον 8 χρόνια. Δεν έχει σχέση με το εργοτάξιο και τις υποδομές του σταθμού του μετρό “Δικαστήρια”, που είναι παρακείμενο. Η νέα περίφραξη βρίσκεται πάνω από το τούνελ της Μουστοξύδη, και επομένως δεν μπορεί να προορίζεται για καμία υποδομή του σταθμού, κάτι που προκύπτει και από τα δημόσια σχέδια των κατόψεων του σταθμού. Η πλατεία, τμήμα της οποίας ήδη χρησιμοποιείται παράνομα ως parking από το καφέ-μπαρ Tropicana, απειλείται, ενώ για τις εν λόγω επεμβάσεις, δεν υπάρχει ούτε μελέτη ούτε διαβούλευση, μόνο μια Υπουργική Απόφαση ΦΕΚ (Δ’ 306, 1.06.2021) που έχει εκδοθεί χωρίς τη συναίνεση του Περιφερειακού Συμβουλίου και της Περιφέρειας Αττικής που είναι αρμόδια για την πλατεία Πρωτομαγιάς.

Οι κάτοικοι και οι επιτροπές που δραστηριοποιούνται εδώ και χρόνια για την υπεράσπιση του χώρου, διεκδικούν την άμεση απομάκρυνση της παράνομης περίφραξης και την ακύρωση της παραχώρησης στην Αττικό Μετρό, όπως και άμεσα έργα βελτίωσης της συνολικής έκτασης του χώρου, καθώς πρόκειται για έναν αστικό χώρο πρασίνου με κομβικό ρόλο για την αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων του κέντρου της Αθήνας.

2.1.5. Το Πάρκο Δρακόπουλου

Το Πάρκο Δρακόπουλου, έκτασης 9 στρεμμάτων, που βρίσκεται στα Πατήσια - μία από τις πλέον πυκνοκατοικημένες συνοικίες της Αθήνας, είναι ακόμη ένας χώρος πρασίνου που μπήκε στο στόχαστρο της δήθεν “ανάπλασης” από την δημοτική αρχή Μπακογιάννη. Ήρθε έντονα στο κέντρο της επικαιρότητας αυτή την περίοδο λόγω των μαζικών κινητοποιήσεων των κατοίκων για την υπεράσπιση και προστασία του, που δεν αναγνωρίζουν στα σχέδια του δήμου καμιά πρόθεση ανάπλασης, αλλά ακριβώς το αντίθετο.

Η ιστορία του είναι παλιά όπως των περισσότερων ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων που δεν κατοχυρώθηκαν θεσμικά ως τέτοιοι, παραμένοντας σε καθεστώς αμφισβήτησης μεταξύ του δήμου και του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (ΕΕΣ) ως φερόμενου ιδιοκτήτη.

Το πάρκο Δρακόπουλου διαμορφώθηκε το 1981 και από τότε ο δήμος έχει την αποκλειστική χρήση με δικό του κόστος για την όποια φροντίδα, δηλαδή με κόστος για τους φορολογούμενους κατοίκους της πόλης. Το 2009, η δημοτική αρχή Κακλαμάνη, προσπάθησε από κοινού με τον ΕΕΣ να οικοδομήσει εννιαόροφο κτίριο στο τμήμα του πάρκου όπου βρίσκεται το παλιό εργοστάσιο, αλλά οι αγωνιστικές δράσεις των κατοίκων το απέτρεψαν.

Από τότε, οι κάτοικοι φροντίζουν ουσιαστικά τον χώρο, προσθέτοντας με δική τους εργασία και έξοδα λειτουργίας για πολιτιστικές εκδηλώσεις (θέατρο), για παιχνίδι (παιδική χαρά), για πότισμα και ανάπαυση (πηγάδια, πεζούλες). Στο πάρκο έχουν διοργανωθεί εκατοντάδες πολιτιστικές, αλληλέγγυες καθώς και πολιτικές εκδηλώσεις.

Αντίθετα, ο φερόμενος ιδιοκτήτης και ο δήμος αδιαφόρησαν παντελώς για το πάρκο σε σημείο που η Βίλλα Δρακόπουλου – κηρυγμένο μνημείο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής αξίας έχει καταρρεύσει κατά το μεγαλύτερο μέρος της.

Η εγκατάλειψη έδωσε τη θέση της σε επίθεση “αξιοποίησης – ανάπλασης” με επισπεύδουσα την δημοτική διοίκηση. Με βάση σύμβαση που εγκρίθηκε τον Ιανουάριο 2023, εμφανίζεται ο ΕΕΣ να παραχωρεί δωρεάν στον δήμο και τα 9 στρ. του χώρου για 8 μόλις χρόνια. Έτσι, ο δήμος προχωρά με έμμεσο τρόπο σε παραίτηση από κάθε διεκδίκηση του χώρου μετά από 30 χρόνια κατοχής και της όποιας φροντίδας. Παράλληλα, εμφανίζεται με εργολάβο λίγους μήνες πριν τις εκλογές για να τον “αναπλάσει” με κόψιμο 94 ώριμων δέντρων, περιφράξεις, τόνους τσιμέντο. Ένα ακόμη καταστροφικό έργο – βιτρίνα που, παράλληλα, θα απαλλάξει το χώρο από τις ενοχλητικές λειτουργίες και δράσεις οικειοποίησής του από τους κατοίκους, δίνοντας το ελεύθερο στον ΕΕΣ να τον εκμεταλλευτεί προς όφελός του με σημαντική υπεραξία.

Οι κάτοικοι, η τοπική συλλογικότητα και άλλες που δρουν αλληλέγγυα αφού υπερασπίζονται ελεύθερους χώρους πρασίνου και πολιτισμού από τις επιθετικές πολιτικές της αρχής Μπακογιάννη, διεκδικούν:

• Καμιά εφαρμογή της σύμβασης μεταξύ δήμου – ΕΕΣ σαν απόλυτα επιζήμια.

• Χαρακτηρισμό όλου του χώρου των 9 στρ σαν Κοινόχρηστο Πράσινο και άμεση απαλλοτρίωσή του.

• Αναστήλωση των διατηρητέων κτιρίων – Διατήρηση της ιστορικής - πολιτιστικής κληρονομιάς.

• Φροντίδα του πάρκου από την υπηρεσία πρασίνου, όπως αυτονόητα οφείλει ο δήμος.

2. Εμβληματικές αστικές παρεμβάσεις

2.1. Το Παραλιακό Μέτωπο της Αττικής

H εκμετάλλευση του παράκτιου μετώπου και η δημιουργία της λεγόμενης «Ελληνικής Ριβιέρας» αποτελεί εδώ και χρόνια βασική επιδίωξη των μνημονιακών επιταγών και των αστικών κυβερνήσεων Νέας Δημοκρατίας, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, καθώς διαδραματίζει έναν σημαντικό πολιτικό και συμβολικό ρόλο στο δήθεν success story της υλοποίησης του προγράμματος των ιδιωτικοποιήσεων και των λεγόμενων μεγάλων επενδύσεων. Το προχώρημα των σχεδιασμών τους τα τελευταία χρόνια, καθιστά σαφές ότι πρόκειται για παρεμβάσεις που δεν επηρεάζουν μόνο τους κατοίκους των γύρω περιοχών, αλλά σε μεγάλο βαθμό υπονομεύουν συνολικά το μέλλον ολόκληρης της Αττικής! Σταδιακά τα τελευταία χρόνια, το παραλιακό μέτωπο μετατρέπεται σε μία ατελείωτη επιχειρηματική ζώνη, όπου τα ξενυχτάδικα διακόπτονται από μαρίνες και οι μαρίνες από ξενοδοχειακά και τουριστικά συγκροτήματα. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο ένα τοίχος για τους κατοίκους των γειτονικών περιοχών και σταδιακά ο λαός της Αθήνας αποκόπτεται όλο και περισσότερο από τη θάλασσα. Πιο συγκεκριμένα, το project της Αθηναϊκής Ριβιέρας διαμορφώνεται από:

• Τα καταστροφικά σχέδια του Λάτση για το Ελληνικό, που προχωράει τη φαραωνική πολεοδόμηση των 2.700.000 τ.μ που θα δημιουργήσει μία πόλη μέσα στην πόλη με καζίνο, mall, ξενοδοχεία, ουρανοξύστες και πολυτελείς κατοικίες. Τα ψηλά κτίρια και ουρανοξύστες θα εξασφαλίζουν θέα στην θάλασσα για τους τουρίστες υψηλών εισοδημάτων, δημιουργώντας ένα ασφυκτικό περιβάλλον για όλους εμάς, ενώ οι σημαντικότεροι χώροι πρασίνου, καθώς και το μεγαλύτερο παράκτιο τμήμα του χώρου θα είναι για λίγους και εκλεκτούς.

• Το πραγματικό πρόσωπο της υπερπροβεβλημένης «ευεργεσίας» του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος όπου έχει συνολικά επηρεάσει την περιοχή της Καλλιθέας και ειδικά το παραλιακό μέτωπο στις Τζιτζιφιές, καθώς εκδηλώνονται οι αρπακτικές ορέξεις του Ιδρύματος που φαίνεται πως έχει «βάλει στο μάτι» την παραλιακή γειτονιά της Καλλιθέας. Μάλιστα, με βάση τη συγκοινωνιακή μελέτη που εκπόνησε το Ίδρυμα και την οποίαν έσπευσε να υιοθετήσει η διοίκηση του Δήμου Καλλιθέας, ένας τεράστιος αριθμός οχημάτων διοχετεύεται στη γειτονιά των Τζιτζιφιών ενώ προβλέπεται η διαπλάτυνση συνοικιακών οδών με την κατάργηση δεκάδων θέσεων στάθμευσης, το ξερίζωμα δέντρων και την περικοπή πεζοδρομίων. Τίποτα από όλα αυτά δεν προβλεπόταν στη σύμβαση παραχώρησης του πρώην Ιπποδρόμου στο Ίδρυμα Νιάρχου, όπως εξάλλου δεν προβλεπόταν και η λειτουργία του χώρου ως συναυλιακό κέντρο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την όχληση στην περιοχή και την κυκλοφοριακή επιβάρυνση. Μεθοδικά προωθείται παράλληλα η εκδίωξη των παλαιών κατοίκων και η αλλαγή της χρήσης γης αποτελεί τη νομοτελειακή κατάληξη όλων των φαραωνικών αναπλάσεων, όπως με τραγικό τρόπο επιβεβαιώνουν οι εξελίξεις στην περιοχή γύρω από το Σταύρος Νιάρχος. Η άνοδος της αξίας των ακινήτων πρωτίστως πλήττει τους ενοικιαστές, που βλέπουν τα ενοίκιά τους να εκτινάσσονται, αναγκαζόμενοι να εγκαταλείψουν την περιοχή. Πλήττει δε ιδίως τους πιο φτωχούς κατοίκους των προσφυγικών που χαλάνε τη χλιδάτη βιτρίνα που φιλοτεχνεί για τον εαυτό του το ΚΠΙΣΝ. Ακολούθως όμως πλήττει και τους μικροϊδιοκτήτες που στέκονται εμπόδιο στη νομοτελειακή μετατροπή της περιοχής από γειτονιά σε εμπορικό κέντρο, που θα προσφέρει υποστηρικτικές υπηρεσίες προς το Ίδρυμα, το οποίο προοπτικά θα μετατραπεί σε έναν αυτόνομο εμπορικό/καταναλωτικό πόλο. Εξάλλου διαθέτει αυτόνομη πρόσβαση στη θάλασσα, αφήνοντας στις Τζιτζιφιές μόνο την επιβάρυνση από τη λειτουργία του.

• Τους σχεδιασμούς και το MASTER PLAN της COSCO για τον Πειραιά, οι οποίοι περιλαμβάνουν την επέκταση της κρουαζιέρας και τη δημιουργία MALL και ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων, αλλά και την ενίσχυση ναυπηγικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων δίπλα σε κατοικημένες περιοχές.

• Τα σχέδια για νέους αυτοκινητόδρομους και την καταστροφή του Υμηττού. Μέρος των σχεδίων τους είναι να συνδεθεί το παράκτιο μέτωπο με το αεροδρόμιο των Σπάτων και τους εθνικούς οδικούς άξονες - ολοκληρώνοντας έτσι το «οδικό κύκλωμα» της πρωτεύουσας, αλλά και την περιβαλλοντική καταστροφή της πόλης.

•  Τις πρόσφατες εξελίξεις για την τσιμεντοποίηση της περιοχής πίσω από τα πλοία – μουσεία "Αβέρωφ", "Θαλής", "Ευγενίδης" και "Ολυμπιάς" στο Παλαιό Φάληρο. Η περιοχή πίσω από τα πλοία, το λεγόμενο Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης, παραχωρείται με fast track διαδικασίες σε ιδιωτική εταιρία! Πρόκειται για συγκρότημα ορόφων, κτηρίων, χώρων εστίασης και συνεδριακού κέντρου που εξυπηρετεί τους σχεδιασμούς των ομίλων για κερδοφόρες επενδύσεις με αλλαγές χρήσεων γης στο παραλιακό μέτωπο. Για άλλη μια φορά χρησιμοποιείται η μέθοδος της δωρεάς για την κάλυψη του κόστους μελετών και κατασκευής, με πλήρη ανάθεση των μελετών σε "ευαγές" ίδρυμα που έχει ιδρύσει εφοπλιστής χωρίς καν αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, περιβαλλοντολογικές μελέτες κλπ. Ένα έργο που προβλέπεται να κοστίσει 35 εκατομμύρια, ενώ στην πράξη θα υπερβεί αυτό το κόστος, με το Δημόσιο στη συνέχεια να καλύψπτει τη διαφορά της δωρεάς αυτής σε βάρος, βέβαια, των φορολογουμένων.

Συνοπτικά, μέσα από την εκχώρηση του παραλιακού μετώπου στα επιχειρηματικά και επενδυτικά συμφέρονται φαίνεται να προχωρούν και να ολοκληρώνονται οι επιδιώξεις για τη θωράκιση της καπιταλιστικής ανάπτυξης και κερδοφορίας στην Ελλάδα, μέσα από την ανάδειξη της μητροπολιτικής περιοχής της Αττικής ως διεθνούς κόμβου μεταφορών-εμπορίου-ενέργειας και σχετικών υπηρεσιών, με έμφαση στη ναυτιλία, τις μεταφορές αλλά και σε μία νέου τύπου τουριστική ανάπτυξη, που θα επεκτείνεται στην κατασκευή ψυχαγωγικών πάρκων και τόπων πολυτελούς κατανάλωσης αλλά και σε αθλητικά στάδια, συνεδριακά κέντρα, ξενοδοχεία, μαρίνες, εστιατόρια, πολιτιστικές εγκαταστάσεις, τοποθεσίες αστικού εξευγενισμού, θέρετρα και ολοκληρωμένες «πόλεις μέσα στις πόλεις». Για τα λαϊκά στρώματα της Αττικής οι σχεδιασμοί συνολικά στη λεγόμενη Αθηναϊκή Ριβιέρα" σημαίνουν έξωσή τους από το θαλάσσιο μέτωπο. Η υπεράσπιση των ελεύθερων χώρων της Αττικής από το να γίνουν βορά στις επιδιώξεις των επενδυτών και του κεφαλαίου, η διεκδίκηση χώρων και υποδομών που να καλύπτουν τις λαϊκές ανάγκες πρέπει να γίνει το επόμενο διάστημα υπόθεση, κομμάτι της πάλης όλων των κατοίκων της Αττικής.

2.2. Οι παλιές εγκαταστάσεις της ΠΥΡΚΑΛ

Ο χώρος των παλιών εγκαταστάσεων της ΠΥΡΚΑΛ στον Υμηττό, βρίσκεται στο επίκεντρο των διεκδικήσεων της τοπικής κοινωνίας Υμηττού, αλλά και των όμορων περιοχών Δάφνης και Βύρωνα για ένα βάθος δεκαετιών, με ανόδους και κάμψεις. Πάγιο αίτημα ήταν η απομάκρυνση της ΠΥΡΚΑΛ από τον Υμηττό και η απόδοση του χώρου στον δήμο, προκειμένου να μετατραπεί σε πάρκο ανοιχτό για τους κατοίκους. Η ΠΥΡΚΑΛ ήρθε ξανά στην επικαιρότητα στις αρχές Απριλίου 2021. Ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης της ΝΔ, σε φιέστα που οργανώθηκε στο χώρο των εγκαταστάσεων, εξήγγειλε “την έναρξη ενός εξαιρετικά φιλόδοξου σχεδίου αστικής ανάπλασης“, που θα είναι “ένας καινούργιος πνεύμονας πρασίνου στην πόλη” και ταυτόχρονα “νέο κυβερνητικό πάρκο”, με τη μεταφορά όλων των υπηρεσιών εννέα υπουργείων από το δήμο Αθήνας κυρίως καθώς και πολλών άλλων υπηρεσιών όπως Υπερταμείο, ΤΑΙΠΕΔ, ΕΤΑΔ, ΑΑΔΕ. Το σχέδιο παρουσιάστηκε σαν “σημαντική εξοικονόμηση πόρων για το δημόσιο” από την εκκένωση κτιρίων που ενοικιάζονται και, κυρίως σαν μεγάλη ευκαιρία “οικονομικής αναζωογόνησης” αφού “θα απελευθερωθούν πολλά ακίνητα στο κέντρο της πόλης, τα οποία θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν για άλλους σκοπούς, τονώνοντας με αυτόν τον τρόπο συνολικά και την κτηματαγορά της Αττικής. Αρκεί να δείτε το παράδειγμα του παλιού Υπουργείου Παιδείας, το οποίο όταν έφυγε από το κτίριο της Μητροπόλεως, μετετράπη σε ένα υπερσύγχρονο ξενοδοχείο. Το ίδιο ακριβώς θα μπορέσει να συμβεί και με μια σειρά από σημαντικά εμβληματικά κτίρια στο κέντρο της πόλης: αυτά τα κτίρια τα οποία είναι ιδιόκτητα κτίρια του Δημοσίου θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν προς όφελος του Δημοσίου, ενώ τα κτίρια τα οποία είναι νοικιασμένα θα μπορέσουν να αποδοθούν σε άλλες χρήσεις”. Τα ιδιόκτητα κτίρια του δημοσίου, που στεγάζουν υπηρεσίες και δεν επιβαρύνουν οικονομικά τον κρατικό προϋπολογισμό, θα “αξιοποιηθούν” προς όφελος ποιου δημοσίου και πώς; Η “αξιοποίηση” κατά το πρότυπο της περιουσίας του ΕΦΚΑ είναι προφανής για κυβερνητικούς διαμεσολαβητές υπέρ των συμφερόντων του κεφαλαίου, ειδικά του τουριστικού και του real estate. Τέλος, και απόλυτα αναμενόμενο, το έργο του “Κυβερνητικού πάρκου” θα υλοποιηθεί μέσω ΣΔΙΤ, με τον ανάδοχο να αναλαμβάνει τη μελέτη, κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση των ακινήτων στα οποία θα μετεγκατασταθούν τα υπουργεία και λοιποί οργανισμοί.

Οι επιπτώσεις από τη δημιουργία του “Κυβερνητικού πάρκου” παρουσιάζονται πανηγυρικά από φιλοεπενδυτικά ηλεκτρονικά μέσα: “ Οι επιπτώσεις του νέου Κυβερνητικού Πάρκου στις εγκαταστάσεις της ΠΥΡΚΑΛ θα είναι πολλαπλές και θα επηρεάσουν όχι μόνο την περιοχή της Δάφνης – Υμηττού αλλά και όλες τις όμορες περιοχές αλλά και το κέντρο της Αθήνας. Ο λόγος για το τελευταίο είναι ότι σταδιακά θα “αδειάσουν” πολλά μεγάλα κτίρια σε όλο το κέντρο της πόλης στα οποία μέχρι τότε ήταν εγκατεστημένα υπουργεία και άλλες δημόσιες υπηρεσίες. Έτσι, θα δημιουργηθεί ένα κενό το οποίο η αγορά θα κληθεί να το καλύψει. Όλα αυτά τα νέα άδεια κτίρια στο κέντρο θα πρέπει να αξιοποιηθούν και καθώς αποτελούν ακίνητα – φιλέτα και βρίσκονται στην καρδιά της τουριστικής Αθήνας το πιο πιθανό είναι ότι αρκετά από αυτά θα μετατραπούν σε ξενοδοχεία” (BIZNESS.GR/16-2-2022).

Άμεση ήταν η σφοδρή αντίδραση των κατοίκων Υμηττού και Δάφνης απέναντι στους κυβερνητικούς σχεδιασμούς καθώς και στη σαφή στήριξή τους από τη δημοτική διοίκηση. Επίσης, η αντίδραση των 300 εργαζομένων στις υπηρεσίες της ΠΥΡΚΑΛ που έχουν απομείνει, καταγγέλλοντας τη βίαιη μεταφορά τους στο Λαύριο και τον υποβόσκοντα σχεδιασμό για πλήρη απαξίωση της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας.

Με τροπολογίες που προωθήθηκαν στη Βουλή τον Δεκέμβριο 2021 (εισήχθησαν στο νόμο για τις στρατηγικές επενδύσεις) ψηφίστηκαν ρυθμίσεις που προβλέπουν για το ακίνητο της ΠΥΡΚΑΛ ανέγερση περίπου 62.000 τ.μ. νέων κτιρίων, με ανώτατο ύψος τα 28 μέτρα. Ειδικότερα, από το σύνολο των 155 στρεμμάτων του ακινήτου, το 50% θα είναι ελεύθεροι χώροι και αστικό πράσινο. Το υπόλοιπο 50% θα αποδοθεί σε χρήσεις πολεοδομικού κέντρου, για εξυπηρέτηση της διοίκησης, για υποδομές κοινωνικής πρόνοιας και συνάθροισης κοινού, για μικρές αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις, θρησκευτικούς χώρους, συνεδριακά κέντρα, κέντρα έρευνας, εστίαση, αναψυκτήρια, χώρους στάθμευσης και γωνιές ανακύκλωσης. Ο συντελεστής δόμησης ορίζεται στο 1,80 (για την έκταση της ΠΥΡΚΑΛ ίσχυε 0,8 ενώ για την γύρω περιοχή ισχύει συντελεστής 1,40), η μέγιστη κάλυψη στο 60% και το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος στα 28 μέτρα από 12 που ίσχυε. Στο τμήμα του ακινήτου, όπου θα αναπτυχθούν οι ελεύθεροι χώροι και το αστικό πράσινο θα επιτρέπονται και οι πολιτιστικές εγκαταστάσεις (σημ. Όχι αποκλειστικά πολιτιστικές) στα υφιστάμενα κτίρια τα οποία θα κριθούν διατηρητέα.

Το κυβερνητικό σχέδιο, όπως ψηφίστηκε από τη Βουλή, αντιμετώπισε τη σαφή αμφισβήτησή του από επιστημονικούς φορείς (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών και Σύλλογος Ελλήνων Μηχανικών Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης/ κοινή συνέντευξη 9-12-2021) για τη νομιμότητα, επιστημονική δεοντολογία, τη διαφάνεια, τη συμμετοχή και τη δημοκρατικότητα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, για μια μείζονος σημασίας και μητροπολιτικού χαρακτήρα πολεοδομική παρέμβαση.

Σαφής ήταν η καταγγελία του κυβερνητικού εγχειρήματος από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων – Τμήμα Αττικής ως “πολυεπίπεδα προβληματικού”, που “κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση από το πάγιο αίτημα και επιτακτική ανάγκη των κατοίκων της περιοχής, αλλά και ευρύτερα του πυκνοδομημένου λεκανοπεδίου, για μετατροπή του χώρου σε ανοικτή και ελεύθερη έκταση πρασίνου” και προβλέπει κτίρια υπηρεσιών “σε αντίθεση με την κλίμακα των κτιρίων της περιοχής, αλλά και τις κυκλοφοριακές-συγκοινωνιακές δυνατότητες του τοπικού αστικού ιστού, ο οποίος θα επιβαρυνθεί υπερβολικά “ .

Στις 4 Αυγούστου 2022 (τα μεγαλόπνοα σχέδια προωθούνται αποκλειστικά την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών), το υπουργείο Οικονομικών (που ορίστηκε ως «Αρχή σχεδιασμού» του έργου) έθεσε σε διαβούλευση τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΕΠΣ) που αφορά τον χώρο της ΕΑΣ ΑΒΕΕ (ΠΥΡΚΑΛ) στον Δήμο Δάφνης – Υμηττού. Μία ακόμη ΣΜΠΕ που αξιολογεί θετικά ένα ΕΠΣ. Το “κυβερνητικό πάρκο”, που η μελέτη του ΕΠΣ με την “περιβαλλοντική υποστήριξη” της ΣΜΠΕ βαπτίζει “υπερτοπικό διοικητικό cluster”, θα επιβάλλει στην περιοχή επί πλέον 60.000 τμ, τελικά. Η μεγάλη ένταση της δόμησης διασκεδάζεται με το επιχείρημα ότι είναι δόμηση υψηλότερων κτιρίων που αφήνει περισσότερο ακάλυπτο χώρο, σαφώς όχι ελεύθερο αφού θα πρόκειται για τον καλά φρουρούμενο περιβάλλοντα χώρο κρατικών υπηρεσιών. Η μελέτη εκτιμά ότι λόγω της μικρής απόστασης από τον σταθμό μετρό Δάφνης και της πυκνής κυκλοφοριακής σύνδεσης της περιοχής, «δεν αναμένεται αξιόλογη αύξηση του κυκλοφοριακού φόρτου και των πιέσεων των υφισταμένων χώρων στάθμευσης στην περιοχή», ταυτόχρονα όμως προτείνει θεσμοθέτηση ζώνης ελεγχόμενης στάθμευσης σε ακτίνα 400-500 μέτρων από το ακίνητο. Οι επιπτώσεις στην καθημερινότητα των κατοίκων της περιοχής από τον κυκλοφοριακό φόρτο και την στάθμευση θα είναι κατά πολύ βαρύτερες από αυτές που παρατηρούνται στις γειτονιές γύρω από το “Κέντρο πολιτισμού του ιδρύματος Στ. Νιάρχος”.

Στις 28 Σεπτεμβρίου 2022, το δημοτικό συμβούλιο Βύρωνα (όμορου δήμου που επηρεάζεται άμεσα), απέρριψε την ΣΜΠΕ για το “κυβερνητικό πάρκο” στην ΠΥΡΚΑΛ και αποφάσισε ενέργειες για τη νομική προσβολή της, παραστάσεις προς τους συναρμόδιους κυβερνητικούς φορείς για τη ματαίωση – απόσυρση του κυβερνητικού σχεδίου και οργάνωση συγκεκριμένου προγράμματος δράσεων ενημέρωσης και κινητοποίησης των κατοίκων της πόλης για την αποτροπή των κυβερνητικών σχεδιασμών δημιουργίας Κυβερνητικού Πάρκου στο χώρο της «ΠΥΡΚΑΛ». Για να γίνει μόνο πάρκο υψηλού πρασίνου με πολιτιστικούς χώρους, μικρές αθλητικές εγκαταστάσεις και ιστορικό Μουσείο. Αλλά η δημοτική αρχή ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει κάνει καμιά σχετική ενέργεια και αρνείται να υλοποιήσει αυτήν την απόφαση. Ενώ και η πλειοψηφία του Νεοδημοκρατικού συμβουλίου του άμεσα πληττόμενου δήμου Δάφνης – Υμηττού ψήφισε κάποιες “δημιουργικές” παρεμβάσεις και αυτές κάτω από τις πολύ έντονες, δια ζώσης διαμαρτυρίες των κατοίκων και των κινήσεων που τους στηρίζουν.

​​​​​​​2.3. Ο Ελαιώνας και η διπλή ανάπλαση

Η υπόθεση του γηπέδου του Παναθηναϊκού έχει μια ιστορία πάνω από 20 χρόνια. Οι πρόεδροι και οι διοικήσεις της Ποδοσφαιρικής Ανώνυμης Εταιρείας, λειτουργώντας πρώτα και κύρια σαν επιχειρηματίες-επενδυτές, ήθελαν όχι μόνο ένα γήπεδο σύγχρονων προδιαγραφών, αλλά και την υλοποίηση ενός επενδυτικού σχεδίου που θα απέφερε σημαντικά κέρδη, τα οποία θα συντηρούν και θα επεκτείνουν μια καλή μπίζνα. Βέβαια, οι πρόεδροι και οι διοικήσεις δεν επιθυμούν να βάζουν συνέχεια το χέρι στην τσέπη. Γι αυτούς, μια ΠΑΕ, ειδικά μεγάλη, σημαίνει προβολή, εξασφάλιση των κύριων επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων και διείσδυση σε νέες με προτίμηση στα ΜΜΕ με στόχο την άσκηση πολιτικής επιρροής μέσω της χειραγώγησης των εκατοντάδων χιλιάδων οπαδών καθώς και συνδιαλλαγή με το κράτος.

Στο πλαίσιο αυτό, η επένδυση σε μια ΠΑΕ πρέπει να είναι οπωσδήποτε υπέρ-κερδοφόρα, σε όλα τα επίπεδα και τις πλευρές της. Όταν γίνεται λόγος για “επένδυση” εννοούνται χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα χρήσεων εμπορίου και αναψυχής προς εκμετάλλευση, επιχορήγηση από το κράτος -δηλαδή τζάμπα χρήμα- μιας και θα είναι «έργο ανάπτυξης”. Παράλληλα, απαιτούνται χιλιάδες τ.μ. ελεύθερης γης, που θα παραχωρηθούν σαν “προίκα”, καθώς και στοχευμένες εξαιρέσεις από περιβαλλοντικούς και πολεοδομικούς κανονισμούς.

Στην περίπτωση του γηπέδου του Παναθηναϊκού, που εξελίχθηκε στο πρόγραμμα “Διπλή Ανάπλαση”, ένας επενδυτής και σημερινός φοροφυγάς, ο Μπάμπης Βωβός, κινήθηκε σαν προφήτης, αγοράζοντας εκτάσεις στην περιοχή του Βοτανικού πολύ πριν το 2006, την ψήφιση από τη Βουλή της «Διπλής Ανάπλασης». Το 2009 οι διαπραγματεύσεις μεταξύ ΠΑΕ, Ερασιτέχνη Παναθηναϊκού, δήμου Αθήνας και κυβέρνησης αποτυπώνονται σε νομοθετικές πράξεις.

Οι αντιδράσεις από την πλευρά του περιβαλλοντικού κινήματος είναι γνωστές: 131 πολίτες, μέλη μαζικών φορέων και τοπικών συλλόγων, προσφεύγουν στο ΣτΕ, βασικά εναντίον του Mall Βωβού. Λοιδορούνται, απειλούνται και τρομοκρατούνται μέσω δημοσιευμάτων. Το ΣτΕ δέχεται την προσφυγή και το 2011 ακολουθεί νέος νόμος και το ΠΔ 161 του 2013.

Οι επιχειρηματίες της ΠΑΕ “ανακρούουν πρύμναν” γιατί είναι τα πρώτα χρόνια της βαθιάς οικονομικής κρίσης. Στη συνέχεια εμφανίζεται, το 2017, η καταστροφική περιβαλλοντικά επιλογή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ για το Γουδή, που πάρθηκε πίσω λόγω των πλατιών αντιδράσεων, ενώ το 2018 έσκασε σαν φούσκα το project “Athens Alive” για το ΟΑΚΑ.

Στις 20 Νοεμβρίου 2020, δημοσιεύματα και κανάλια αναγγέλλουν την “Ιστορική ημέρα” και την “Ιστορική συμφωνία”, δηλαδή ότι “έπεσαν οι υπογραφές συναντίληψης ανάμεσα στην κυβέρνηση (ΥΠΕΝ), τον δήμο Αθηναίων, τον Ερασιτέχνη Παναθηναϊκό, την ΠΑΕ και τον όμιλο τραπεζών που θα χρηματοδοτήσουν το έργο”. Οι τράπεζες Πειραιώς και Alpha bank συμμετέχουν μέσω της εταιρείας ειδικού σκοπού που έχουν συστήσει, με την επωνυμία ΑΕΠ ΕΛΑΙΩΝΑΣ, ως κάτοχοι των “κόκκινων” περιουσιακών στοιχείων της πτωχευμένης εταιρείας Βωβού. Η ΑΕΠ Ελαιώνα έχει ειδικό ρόλο για την ολοκλήρωση της «Διπλής Ανάπλασης», καθώς με βάση το Προεδρικό Διάταγμα θα πρέπει να κατασκευάσει τις νέες αθλητικές εγκαταστάσεις του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου (Ερασιτέχνης) στην περιοχή του Βοτανικού, προκειμένου να «ξεμπλοκάρει» η αποπεράτωση του mall Βωβού που σταμάτησε με την απόφαση του ΣτΕ.

Το νέο σχέδιο για τον Βοτανικό εκπονήθηκε υπό την συμβουλευτική ηγεσία της εταιρείας real estate «Dimand», με εμπλοκή τόσο στο γήπεδο Καραϊσκάκη όσο, κυρίως, σε αυτό στη Ν. Φιλαδέλφεια. Το νέο γήπεδο και οι συνοδές χρήσεις – λειτουργίες καταλαμβάνουν έκταση 178.315,65 τ.μ. συνολικά. Η ΣΜΠΕ και το πρόγραμμα “Διπλής Ανάπλασης” εγκρίθηκαν είτε με υποσχετικές είτε με νέες τροποποιήσεις στο Π.Δ. όσον αφορά την τήρηση στοιχειωδών προϋποθέσεων προστασίας του περιβάλλοντος και της ζωής.

Συγκεκριμένα στο Π.Δ. είναι σε ισχύ τα εξής:

• Άρθρο 1, παραγρ. Α.1 – Μονάδα Περιβάλλοντος. Η Μονάδα αυτή οργανώνεται και λειτουργεί με τη σύμπραξη των φορέων υλοποίησης υπό την ευθύνη του δήμου, ως Αρχή Σχεδιασμού. Ο δήμος δεν δέσμευσε τους συνεργάτες του στη “συναντίληψη” σε αυτό. Δεν έχουμε αυταπάτη ότι αυτή η Μονάδα θα ξέφευγε από τη μέγγενη των επενδυτών. Στοιχειωδώς όμως, έχει ρόλο δημόσιου, και άρα σε έναν βαθμό ελέγξιμου χαρακτήρα.

• Άρθρο 1, παραγρ. Α.11γ. Εκπονείται από τον δήμο Αθήνας σχέδιο αναβάθμισης του Ελαιώνα εντός των διοικητικών του ορίων και σε συντονισμό με τους υπόλοιπους δήμους που συμπεριλαμβάνουν τμήματά του στα διοικητικά τους όρια. Αυτό έπρεπε να έχει γίνει εδώ και χρόνια, οπωσδήποτε πριν την οριστικοποίηση του γηπέδου και των λοιπών εγκαταστάσεων. Για ακόμη μια φορά, παρά τις τραγικές συνέπειες ανάλογων πρακτικών στο Λεκανοπέδιο και την Αττική, πρώτα αποφασίζονται τα είδη των χρήσεων και τα μεγέθη των λειτουργιών-εγκαταστάσεων, και μετά μια λεγόμενη αναβάθμιση προσαρμόζεται στα τετελεσμένα. Έτσι, ο δήμος Αθήνας έχει δώσει την υποσχετική ότι θα εκπονήσει ανάλογο σχέδιο. Οι δήμοι Αιγάλεω, Νίκαιας – Ρέντη και Ταύρου – Μοσχάτου δεν έχουν εγείρει καμία αξίωση για την τήρηση του νομοθετικού πλαισίου.

Τέλος, τροποποιήθηκε το

• Άρθρο 7, παραγρ. 3 – Χρονική αλληλουχία και υποχρεώσεις των μερών. Με βάση αυτό προβλεπόταν ότι πρώτα πρέπει να ολοκληρωθεί η ανάπλαση στη Λ. Αλεξάνδρας και στη συνέχεια να κατασκευαστεί νέο γήπεδο. Η όποια εξασφάλιση του “ισοζυγίου” σε κοινόχρηστους και δομημένους χώρους μέχρι να ολοκληρωθεί το πρόγραμμα ανατράπηκε. Έτσι, η ανάπλαση της Λ. Αλεξάνδρας θα αρχίσει όταν παραδοθούν γήπεδο και λοιπές εγκαταστάσεις στην ΠΑΕ και τον Ερασιτέχνη.           

Η κατ’ επίφαση ανάπλαση στις δύο επιβαρυμένες, για διαφορετικούς λόγους, περιοχές της Αθήνας και του Λεκανοπέδιου, καθοδηγούμενη από την εξυπηρέτηση των τεράστιων οικονομικών, αλλά και πολιτικών συμφερόντων των ιδιοκτητών του επαγγελματικού ποδοσφαίρου δεν έχει καμία σχέση με τις πραγματικές και μεγάλες ανάγκες μιας αξιοβίωτης ζωής κατοίκων και εργαζομένων.

Στον Ελαιώνα προστίθενται δεκάδες χιλιάδες κυβικά τσιμέντου που κανείς αρμόδιος δεν εξέτασε υπό το πρίσμα της φέρουσας ικανότητας Αθήνας – Αττικής σε σχέση με την κλιματική κρίση που είναι παρούσα. Η βίαιη εκδίωξη των κατοίκων – προσφύγων από το ανοιχτό camp ως πρώτο μέτρο που αποφάσισε ο Κ. Μπακογιάννης, αφού όπως είπε η «ανάπλαση» της περιοχής δεν μπορεί να συνυπάρξει με την αθλιότητα του προσφυγικού καταυλισμού, ανέδειξε το δεύτερο πρόσωπο του Ιανού, αυτό του ρατσισμού και της απέχθειας στις ανάγκες των φτωχών.

Στην περιοχή της Λ. Αλεξάνδρας η “ανάπλαση” απομειώνεται με την κατασκευή εντευκτηρίου, χώρων εστίασης και μουσείου που θα παραχωρηθούν στον Ερασιτέχνη ΠΑΟ καθώς και υπόγειου πάρκινγκ. Οι κηρυγμένες σαν μνημείο νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, Προσφυγικές Πολυκατοικίες, αναφέρονται προς το παρόν δειλά σε δελτία τύπου ή δημοσιεύματα. Η απένταξη του έργου αποκατάστασης των Προσφυγικών από τους προϋπολογισμούς της τελευταίας πενταετίας της περιφέρειας Αττικής, στην οποία ανήκει η έκταση, προμηνύει ένα νέο φιλέτο για “ανάπτυξη” και προσέλκυση επενδύσεων και με αλλαγή όχι μόνο της αρχιτεκτονικής αλλά και της ιστορικής ταυτότητάς της .

Στο “αναπτυξιακό», όπως αποκαλείται από κυβέρνηση και δήμο Αθήνας, πρόγραμμα της “Διπλής Ανάπλασης”, το τζάμπα δημόσιο χρήμα έχει την τιμητική του:

Από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (κρατικός προϋπολογισμός) θα χρηματοδοτηθεί το γήπεδο της ΠΑΕ ΠΑΟ με 115.000.000 ευρώ. Επί πλέον, ο δήμος Αθήνας διαθέτει για το γήπεδο ακίνητο αξίας 40 εκ. Από το Ταμείο Ανάκαμψης θα χρηματοδοτηθεί το γήπεδο με 8 εκ και οι απαραίτητες τεχνικές υποδομές για τη λειτουργία του γηπέδου και των λοιπών εγκαταστάσεων (δρόμοι - προσβάσεις – δίκτυα) και έργα διαμόρφωσης περιβάλλοντος χώρου των εγκαταστάσεων και κοινόχρηστων και στις δύο περιοχές του προγράμματος με 97 εκ ευρώ. Στη συγκεκριμένη χρηματοδότηση εμφανίζονται και 43.000.000 ευρώ για μετεγκατάσταση μεταφορικών εταιριών, ενέργεια που περιλαμβάνεται από το ΠΔ για τον Ελαιώνα του 1985 αλλά και η ανέγερση Γεωπονικού Πανεπιστημίου (!).

Από την ΑΕΠ ΕΛΑΙΩΝΑ θα χρηματοδοτηθούν οι εγκαταστάσεις του Ερασιτέχνη ΠΑΟ με 12 εκ. Ουσιαστικά, χαρίζονται στις τράπεζες σημαντικά υπερκέρδη από την μεγάλης έντασης τσιμεντοποίηση της περιοχής για τη λειτουργία ενός ακόμη εμπορευματικού χώρου που ποτέ δεν έπρεπε να είχε κτιστεί.

Εκτός από τις άμεσες, βασικά δημόσιες χρηματοδοτήσεις των έργων της ΠΑΕ και του Ερασιτέχνη ΠΑΟ έχουν συμφωνηθεί και μια σειρά ανταλλάγματα που παρέχονται από τον δήμο. Παραχωρεί στον Ερασιτέχνη Π.Α.Ο. τη χρήση του Γηπέδου για 99 χρόνια από την ολοκλήρωση της κατασκευής του, και τις αθλητικές εγκαταστάσεις Π.Α.Ο, 7.500 τμ, επίσης για 99 χρόνια. Στη Λ. Αλεξάνδρας παραχωρεί το μουσείο, το εντευκτήριο καθώς και τους χώρους εστίασης και αναψυχής. Στην ΠΑΕ παραχωρεί τις εμπορικές χρήσεις (σουίτες 1300 θέσεων, καντίνες, μπουτίκ, κλπ.) εντός του γηπέδου έναντι ενός αόριστου ανταλλάγματος. Συγκεκριμένο είναι μόνο το ελάχιστο ετήσιο εγγυημένο έσοδο που ανέρχεται στο ποσό των 247.000 ευρώ! Ο διαγωνισμός για την κατασκευή του γηπέδου ολοκληρώθηκε στις 27/1/2023 με πρόθεση να λειτουργήσει το 2026 - 2027. Συμμετείχε μόνο μία κοινοπραξία, ΤΕΡΝΑ – Άκτωρ – Μυτιληναίος.

Οι επιπτώσεις του έργου στο Βοτανικό, σε περιβαλλοντικό, κυκλοφοριακό αλλά και κοινωνικό επίπεδο θα είναι σημαντικές και μη αναστρέψιμες. Το αχαλίνωτο real estate έχει αρχίσει ήδη την επίθεση ή την “τοποθέτηση” του στην περιοχή. Κυβέρνηση και δήμαρχος επαίρονται ότι η περιοχή θα προσελκύσει μέχρι και 400 εκ σε επενδύσεις και θα την αναδείξει σε δεύτερη “μεγαλύτερη ευκαιρία” μετά το παραλιακό μέτωπο. Χαρακτηριστικά αναφέρονται: - η Dimand η οποία έχει αποκτήσει το πρώην εργοστάσιο της Softex με στόχο την ανέγερση συγκροτήματος γραφείων και εμπορίου συνολικής επιφάνειας 79.800 τμ, - η Noval Property που προχωρά στη μετατροπή του παλιού εργοστασίου της Βιοχάλκο σε χώρο αναψυχής και πολιτισμού, - η Premia Properties που έχει αγοράσει την πρώην βιομηχανική εγκατάσταση της Soulis.

Οι πιο πάνω εξελίξεις σημειώθηκαν μέσα στα 3 τελευταία χρόνια χωρίς αντιστάσεις από περιβαλλοντικά κινήματα ή κινήματα γειτονιάς. Κινηματικές δράσεις αναπτύχθηκαν ενάντια στην εκκένωση του προσφυγικού camp. Οι αιτίες είναι πολλαπλές. Το κίνημα ενάντια στην κατασκευή του mall Βωβού οδηγήθηκε στην ενσωμάτωση στις διαχειριστικές λογικές του ΣΥΡΙΖΑ από το 2013, αφού ηγεμονευόταν από στελέχη του και μετέπειτα πρόσωπα – κλειδιά είτε σε κυβερνητικές θέσεις είτε στην διοίκηση Δούρου. Η αντικαπιταλιστική αριστερά απουσίαζε με συγκεκριμένες θέσεις και οργανωμένο τρόπο. Δεν λειτουργούν στις γειτονιές του Βοτανικού συλλογικότητες με λαϊκό προσανατολισμό που να αντιλαμβάνονται και να αντιμάχονται τον κίνδυνο εκδίωξης των σημερινών κατοίκων – εργαζόμενων κυρίως χαμηλόμισθων και φτωχών στρωμάτων.

Η προσπάθεια για το μέλλον της περιοχής κατοικίας αλλά και το μέλλον των προβλεπόμενων από το ΠΔ ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων και κοινωνικών υποδομών, ενάντια σε εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις στη δόμηση και τους άλλους πολεοδομικούς όρους λόγω “στρατηγικών επενδύσεων” είναι δύσκολη αλλά χρειάζεται να γίνει.

​​​​​​​2.4. Η περίπτωση της Φιλαδέλφειας

Η περίπτωσή της Φιλαδέλφειας, αφορά στην ένταξη της περιοχής με πιο ενεργό τρόπο στα σχέδια γενικής αναμόρφωσης της Αττικής, ξεκίνησε με την κατασκευή του γηπέδου της ΑΕΚ, με στόχο μια ευρείας έκτασης αστική ανάπλαση και επίκεντρο την προώθηση επιχειρηματικών συμφερόντων και επενδυτικών ομίλων real estate για τη δημιουργία ενός εμπορικού συμπλέγματος με δομές τουρισμού, πολιτισμού, αθλητισμού και εμπορίου, αλλάζοντας τον χαρακτήρα της ευρύτερης περιοχής.

Πρακτικά, με αφορμή την κατασκευή του γηπέδου της ΑΕΚ, επιβάλλεται η δημιουργία ενός μεγάλου επιχειρηματικού κέντρου στον αστικό ιστό του Δήμου Ν. Φιλαδέλφειας – Χαλκηδόνας που για να μπορέσει να υλοποιηθεί περιλαμβάνει :

• αποχαρακτηρισμό δασικής – αναδασωτέας έκτασης,

• εκχώρηση και ιδιωτικοποίηση δημόσιων εκτάσεων καθώς επίσης και

• απόσπαση δημόσιας χρηματοδότησης.

Οι αλλαγές στη Ν Φιλαδέλφεια πήραν το πράσινο φως με το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας-Αττικής (Ν. 4277/14) που ψηφίστηκε επί συγκυβέρνησης Σαμαρά. Σύμφωνα με αυτό, το γήπεδο 30000 θέσεων στο κέντρο της πόλης χωροθετείται σε 29 στρέμματα του Άλσους, τροποποιούνται οι όροι δόμησης και οι έως τότε επιτρεπόμενες χρήσεις γης, προβλέπεται επιπλέον ανάπτυξη δραστηριοτήτων «επιτελικής διοίκησης, χρηματοπιστωτικές εταιρείες, γραφείων και εδρών επιχειρήσεων, εμπορίου, τουρισμού, εκπαίδευσης και πολιτισμού», γίνεται αλλαγή του ρυμοτομικού σχεδίου της περιοχής προκειμένου να συμπεριληφθούν 6 ακόμη στρέμματα τα οποία ήταν αναδασωτέα και άλλαξαν χρήση, το ίδιο το άλσος αποχαρακτηρίζεται από Δάσος και χαρακτηρίζεται ως Αστικό Μητροπολιτικό Πάρκο, φεύγοντας από την εποπτεία του δήμου και ντε φάκτο χάνει κομμάτι της έκτασής του που παραχωρείται στις “νέες αθλητικές εγκαταστάσεις”.

Καθώς δεν υπάρχει πρόσβαση σε αυτό από μεγάλους οδικούς άξονες, μετρό ή τραμ, μαζί με το γήπεδο επιβάλλονταν και κάποια συνοδά έργα, ενώ για την προσέλευση και αποχώρηση του κόσμου κατασκευάστηκε και παραδόθηκε και η υπογειοποίηση δημόσιων δρόμων μπροστά από το γήπεδο, όπως και η πεζοδρόμηση άλλων, μετατρέποντας στην πραγματικότητα τον κοινόχρηστο χώρο της πόλης σε χώρο εξυπηρέτησης του γηπέδου. Επιπλέον, πρόσφατα άλλαξε τμήμα της χάραξης της γραμμής 4 του ΜΕΤΡΟ, ώστε να κατασκευαστεί σταθμός ακριβώς έξω από το γήπεδο.

Η Ν. Φιλαδέλφεια είναι ένας δήμος με πολύ πράσινο λόγω του άλσους και σε μεγάλη του έκταση υπάρχει ο διατηρητέος προσφυγικός οικισμός, που είναι κτισμένος το 1927 στα πρότυπα των ευρωπαϊκών κηπουπόλεων, με τις χαρακτηριστικές ελλειψοειδείς χαράξεις των δρόμων, τα χαμηλά προσφυγικά σπίτια και τους πολλούς πεζόδρομους. Αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα οργανωμένης δόμησης, που διατηρείται σχεδόν ατόφιο μέχρι σήμερα. Την τελευταία δεκαετία η περιοχή γνωρίζει εκρηκτική ανάπτυξη καταστημάτων εστίασης και αναψυχής, σε σημείο κορεσμού, που ήδη μεταβάλλουν το χαρακτήρα της περιοχής, μετατρέποντάς την σε πόλη-διασκεδαστήριο. Η λειτουργία του γηπέδου και οι επερχόμενες αλλαγές χρήσεις που θα επιφέρει, έχουν ήδη οδηγήσει σε υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων. Ο οικισμός εκτός από την ησυχία του, χάνει σταδιακά και μεγάλο μέρος από τον παραδοσιακό του χαρακτήρα.

Επιπλέον, ο χώρος του γηπέδου συνορεύει από τη μια πλευρά με το Άλσος για το οποίο ο αποχαρακτηρισμός του από δάσος σε πάρκο επιτρέπει την εμπορευματοποίηση της χρήσης του με τη διαμόρφωση ζωνών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και ταυτόχρονα περιορισμό της ελεύθερης πρόσβασης στο όνομα της «αναβάθμισής» του, και από την άλλη πλευρά με “αναξιοποίητες” για την ώρα εκτάσεις πολλών στρεμμάτων, αρκετές εκ των οποίων είτε είναι κενές είτε έχουν εγκαταλελειμμένα εργοστάσια, και ανήκουν σε συγκεκριμένους (λίγους σε αριθμό) ιδιοκτήτες,

Πιο συγκεκριμένα συνορεύει με την περιοχή Κολούμπια η οποία πλέον ανήκει στον Μελισσανίδη και όπου για χρόνια υπήρχε διαμάχη κατοίκων και ιδιοκτήτη σχετικά με τον χαρακτηρισμό κτιρίων του συγκροτήματος ως διατηρητέα, τα 55 στρέμματα του πρώην Βιοτεχνικού Πάρκου προς εξυγίανση Προμπονά (δίπλα στο πάρκο), τα οποία μπήκαν στο σχέδιο πόλης με στόχο την κατασκευή εμπορικών καταστημάτων συμφερόντων Μελισσανίδη και Μάτσα σε συνεργασία με το δήμο Αθηναίων, τις εγκαταλελειμμένες κλωστοϋφαντουργίες Μπριτάνια και «Τεγόπουλος» που ανήκουν σήμερα στην τράπεζα Πειραιώς και δεν ξεχνάμε την ύπαρξη πρόθυμων συμπαικτών, όπως είναι η μητρόπολη Ν. Ιωνίας- Ν. Φιλαδέλφειας που έχει κι αυτή τα δικά της κτηματομεσιτικά και ευρύτερα σχέδια στην περιοχή, όπως πχ συνέβη με τα 7 στρέμματα που της παραχώρησε η Τράπεζα Πειραιώς για την ανέγερση πολυχώρου (συνεδριακό κέντρο, ξενώνα, μουσείο λειψάνων, υπόγειο παρκινγκ, παιδικός σταθμός κ.α.)

Συγκεντρώνονται δηλαδή μια σειρά προϋποθέσεις που βελτιώνουν τις προοπτικές των εταιριών real estate αναδεικνύοντας τη σύμπλευση επιχειρηματικών συμφερόντων, τραπεζών, δήμων, κράτους αλλά και εκκλησίας, ενώ συμπαρασύρουν τη γενικότερη περιοχή με ιλιγγιώδεις τους ρυθμούς εμπορευματοποίησής της.

Με αφορμή το άλσος και το γήπεδο επιχειρήθηκε η πλήρης καθυπόταξη μιας ολόκληρης πόλης στις ορέξεις ενός επιχειρηματικού κέντρου, που δε δίσταζε κάποιες φορές ακόμα και να δρα με παρακρατικές πρακτικές και για τη διάλυση των όποιων προσπαθειών γίνονταν για κινητοποίηση στην περιοχή. Το παράδειγμα της Νέας Φιλαδέλφειας δεν αφορά το γήπεδο μόνο ή τα έξι στρέμματα του άλσους. Αφορούν τη διαπάλη για τη γη και τις χρήσεις της υπέρ των κατοίκων και των εργαζομένων ή υπέρ των επιχειρηματικών συμφερόντων σε μια ευρύτατη περιοχή της Βόρειο-Δυτικής Αθήνας, καθώς οι αλλαγές παρασύρουν και επιφέρουν ήδη προτάσεις αλλαγών χρήσεων γης στις γύρω περιοχές (Ιωνία-Αγ Ανάργυροι) .

​​​​​​​2.5. Η περίπτωση του ΟΑΚΑ

Το ΟΑΚΑ, που καλύπτει μια έκταση περίπου 1000 στρεμμάτων, κατασκευάστηκε το 1982 επί της πρώτης κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ με μεγάλο κόστος για την κοινωνία. Αποτελείται από το Κεντρικό Ολυμπιακό Στάδιο, το Κλειστό Γυμναστήριο Αθλοπαιδιών, το Ολυμπιακό Κέντρο Υγρού Στίβου, το Ολυμπιακό Κέντρο Αντισφαίρισης, το Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο, το Ολυμπιακό Προπονητήριο και πολλούς ανοικτούς χώρους άθλησης και αναψυχής. Καθημερινά, περίπου 17.000 αθλητές και αθλούμενοι επισκέπτονται τις εγκαταστάσεις του ΟΑΚΑ, ενώ τα Σαββατοκύριακα ο αριθμός των επισκεπτών υπερβαίνει τους 20.000.

Φυσικά είχε κεντρικό ρόλο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004. Είκοσι περίπου χρόνια μετά το τέλος των ολυμπιακών αγώνων, ουδέποτε υπήρξε οποιαδήποτε μέριμνα, ώστε οι εγκαταστάσεις του να συντηρηθούν και να χρησιμοποιηθούν (χωρίς αντίτιμο) από τους κατοίκους των γύρω περιοχών και γενικότερα από τον κόσμο. Η διαχρονική τακτική της εγκατάλειψης και απαξίωσης των υποδομών απ’ όλες τις κυβερνήσεις, ιδιαίτερα από το 2010 και μετά προκειμένου να υπάρξει το πρόσχημα για την παράδοσή τους σε επιχειρηματίες, είναι εμφανής τόσο στον περιβάλλοντα χώρο του ΟΑΚΑ , όσο και στην υλικοτεχνική υποδομή των ίδιων των εγκαταστάσεων.

Αντιθέτως, εδώ και πολλά χρόνια, αναζητείται ο πιο προσοδοφόρος τρόπος για την «αξιοποίηση» και πλήρη εμπορευματοποίησή του ΟΑΚΑ, με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να υπογράφει το 2019 σχετικό συμβόλαιο με την ΕΕ στα πλαίσια των μνημονιακών της δεσμεύσεων και την ΝΔ να φροντίζει με πιο επιθετικό τρόπο για την υλοποίηση του.

Έτσι, στις αρχές του 2021, το ΟΑΚΑ, εντάχθηκε στο σχέδιο «Ελλάδα 2.0», το οποίο αφορά σε 2.5 δις ευρώ του ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που θα μοιραστούν από την «Μονάδα Προετοιμασίας Έργων» (PPF) του ΤΑΙΠΕΔ σε 16 έργα. Το ΟΑΚΑ 2.0 περιλαμβάνεται μέσα στα έργα αυτά αρχικά με περίπου 56 εκατ Ευρώ και τίτλο «Ανακαίνιση Ολυμπιακού Αθλητικού Κέντρου Αθηνών» (έγγραφο με ΑΔΑ:Ψ52ΕΗ-30Κ), ενώ τα γενικότερα κυβερνητικά σχέδια που έχουν ήδη ανακοινωθεί προβλέπουν την αύξηση του συντελεστή δόμησης, την δυνατότητα εμπορικών χρήσεων πέραν των αθλητικών και την «αναβάθμισή» του χώρου, προκειμένου για την καλύτερη εκμετάλλευση/παραχώρησή του σε ιδιώτες. Επιπλέον, σε πρόσφατη εκδήλωση στο Ολυμπιακό Κέντρο Υγρού Στίβου στο ΟΑΚΑ έγινε εκτενής αναφορά στο Πρόγραμμα Αξιοποίησης των Ολυμπιακών Εγκαταστάσεων, με όσα έργα έχουν έως τώρα υλοποιηθεί, καθώς και σε εκείνα που άμεσα θα πραγματοποιηθούν, με την περιφέρεια Αττικής να χρηματοδοτεί το έργο με 6 περίπου εκατ. Ευρώ, ενώ, μόλις τον προηγούμενο μήνα (Δεκέμβρη 2022) ο Αυγενάκης εξήγγειλε τη δαπάνη περίπου 90 εκ ευρώ (συμπεριλαμβανομένων των παραπάνω 56 εκ) για την «ολιστική αναβάθμιση των εγκαταστάσεων και τη μετατροπή του ολυμπιακού συγκροτήματος σε ολυμπιακό πάρκο της Αθήνας»[2].

Το ποσό αυτό, είναι τεράστιο, αν σκεφτούμε ότι:

1. Ήδη από τον Μάρτη του 22 με διαδικασίες fast track οι εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού Κέντρου Αντισφαίρισης και του συνόλου της υπαίθριας έκτασης περίπου εβδομήντα (70) στρεμμάτων παραχωρήθηκαν με απευθείας ανάθεση στην κοινοπραξία ΣΤΑΔΙΟ 2020ΑΕ για 35 χρόνια έναντι αντιτίμου μόλις 18000 τον μήνα, ενώ η υποχρέωση εκτέλεσης επενδύσεων αναβάθμισης στο χώρο 7 εκ. ευρώ θα καλυφθεί από το ταμείο ανάκαμψης (άρα η ΣΤΑΔΙΟ 2020ΑΕ δεν θα βάλει ούτε ένα ευρώ).

Το ΟΑΚΑ θα αποζημιώνει την ΣΤΑΔΙΟ 2020ΑΕ για τους ήδη υπάρχοντες μισθωτές στις εγκαταστάσεις του τένις, καθώς η εταιρία «δεν μπορεί να κάνει χρήση των συγκεκριμένων χώρων», έως την παράδοσή τους σε αυτήν.

2. Το Μάη του 2022 η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με ένα βήμα περαιτέρω, παραχώρησε το κλειστό γυμναστήριο καλαθοσφαίρισης του ΟΑΚΑ στην ΚΑΕ Παναθηναϊκός για 49 χρόνια, ενώ ακούγεται και γράφεται έντονα ότι θα ακολουθήσει και το Ποδηλατοδρόμιο.

Πρακτικά έχει στηθεί μια ολόκληρη μηχανή μοιράσματος δημόσιου χρήματος από το Ταμείο ανάκαμψης, το υπουργείο και την περιφέρεια προς εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων, ενώ οι εν δυνάμει επενδυτές, δεν πρόκειται να βάλουν το χέρι στην τσέπη τους. Το ΟΑΚΑ, ως δημόσιος οργανισμός διαχείρισης των Ολυμπιακών Εγκαταστάσεων, έχει δρομολογηθεί προς το τέλος του.

Όσα συμβαίνουν με τις εγκαταστάσεις του ΟΑΚΑ αποτελούν μέρος ενός γενικότερου υπερτοπικού σχεδίου στην περιοχή, που στόχο έχει να προσφέρει κέρδη σε επιχειρηματίες και πολυεθνικές μέσω πολύπλευρων δραστηριοτήτων, π.χ. αγορές, τζόγος, ψυχαγωγία αλλά και άθληση επί πληρωμή. Ταυτόχρονα, στην κοινωνική πλειοψηφία εγκαθιδρύεται οριστικά η πεποίθηση ότι ο αθλητισμός είναι μια πολυτέλεια, για την οποία πρέπει όλοι να πληρώνουμε, αν θέλουμε να γευόμαστε έστω και λίγο αυτό το αγαθό.

Τα σχέδια της κυβέρνησης, βασίζονται στη λογική πως «τα γήπεδα πρέπει να παράγουν χρήμα» και αυτό δεν συμβαίνει μόνο μέσω της εμπορευματοποίησης του αθλητισμού, αλλά και μέσω γενικότερων αλλαγών χρήσεων σε αθλητικούς χώρους, όπως π.χ. η κατασκευή σε αθλητικούς χώρους μαρίνων, υδατοδρομίων, καζίνο κ.λπ. ενώ σχεδιάζουν να κατασκευάσουν ξενοδοχεία, επαγγελματικούς χώρους και χώρους γραφείων, εστιατόρια, καταστήματα λιανικής και πλήθος άλλων δραστηριοτήτων. Δεν πρόκειται απλώς για μοιρασιά δημόσιου χρήματος, αλλά για την παρουσία παντού και πάντα ΣΔΙΤ και ιδιωτικού τομέα. Ήδη οι εταιρίες ΜΕΤΚΑ και ΛΑΜΔΑ έχουν μπει στο παιχνίδι με διάφορα έργα, χωρίς καν να είναι σαφή τα ακριβή αντικείμενα των μελετών και έργων που θα προσφέρουν.

Κι όλα αυτά στο όνομα της αναβάθμισης της περιοχής με περιβαλλοντική ευαισθησία, που όμως στην πράξη θα επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο περιβαλλοντικά και κυκλοφοριακά μια ήδη κορεσμένη περιοχή που στενάζει από τις υπερτοπικές χρήσεις (εμπορικά κέντρα, Υπουργείο Παιδείας κλπ.) και η οποία υπολείπεται σημαντικά σε διαθέσιμους ελεύθερους χώρους και χώρους πρασίνου.​​​​​​​

3. Σημαντικοί ή Κρίσιμοι δημόσιοι χώροι υπό απειλή

3.1.Το Πάρκο Γουδή- Ιλισίων

Στο Πάρκο Γουδή – Ιλισίων (διοικητικά υπάγεται στο δήμο Αθήνας και στο δήμο Ζωγράφου, είναι όμορο με περιοχές κατοικίας του Παπάγου και τμήματά του ανήκουν γεωγραφικά στο βουνό του Υμηττού) από το 1977 που νομοθετήθηκε ως “Πάρκο” με την παραχώρηση 965 στρ στους δύο δήμους (Ν 732/1977), ένα θετικό μέτρο που κι αυτό δεν έγινε ποτέ πράξη, δεν έχει υλοποιηθεί ούτε μια παρέμβαση από το κράτος ή κάποια δημοτική διοίκηση, της Αθήνας κυρίως, που να κατοχυρώνει το χαρακτήρα και τη λειτουργία του.

Το Πάρκο, μέχρι και σήμερα, δεν αποτελεί διαμορφωμένο ενιαίο μητροπολιτικό πόλο υψηλού πρασίνου, ήπιας αναψυχής και ήπιων πολιτιστικών δραστηριοτήτων, όπως έχει χαρακτηριστεί και νομοθετηθεί με το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας του 1985.

Αντίθετα, διαχρονικά και με ιδιαίτερη ένταση από την περίοδο των ολυμπιακών αγώνων που συνεχίζεται ακάθεκτα μέχρι σήμερα, ο χώρος του Πάρκου δέχεται παρεμβάσεις κατάργησης του χαρακτήρα του με τις πλέον ασύμβατες χρήσεις και, κυρίως, κατατεμαχισμού του. Ακόμη και το ΠΔ 14-06-2011 “Καθορισμός μέτρων προστασίας της περιοχής του όρους Υμηττού και των Μητροπολιτικών Πάρκων Γουδή – Ιλισίων”, καταστρατηγείται με κάθε τρόπο και μέσο από κρατικούς οργανισμούς.

Το “ολυμπιακό” Badminton παραμένει, ενώ θα έπρεπε να έχει απομακρυνθεί από το 2012, με βάση τις αποφάσεις του ΣτΕ. Η κατασκευή διαμπερούς κυκλοφοριακού άξονα, που θα εξυπηρετούσε προσωρινά τους ολυμπιακούς, συνεχίζει να λειτουργεί, με ολοένα και μεγαλύτερους φόρτους. Τεράστια ανεξέλεγκτα parkings έχουν καταλάβει σημαντικά τμήματα του χώρου. Εκμισθώνονται εκτάσεις από το Ταμείο Εθνικής Άμυνας (Τ.Ε.Θ.Α) και την Ε.Τ.Α.Δ σε ιδιωτικά συμφέροντα καταστρατηγώντας τις χρήσεις γης. Τοποθετούνται περιφράξεις μετατρέποντας το Πάρκο σε ιδιωτικής εκμετάλλευσης χώρο. Καταστρέφεται μεγάλο μέρος του Φυτωρίου του Δήμου Αθηναίων από τα έργα του Μετρό και της «Μονάδας κομποστοποίησης / Διαχείρισης Φυτικών Υπολειμμάτων που υποδέχεται τα φυτικά υπολείμματα της ευρύτερης περιοχής του Δήμου» ενώ ο δήμος ζητάει να ανεγερθούν νέα κτίρια δημοτικών υπηρεσιών μέσα στην έκταση του Φυτώριου. Κόβονται δέντρα χωρίς την έγκριση της αρμόδιας Δ/νσης Δασών.

Η κυβέρνηση της ΝΔ, έχοντας έγκριση της ΣΜΠΕ του Σχεδίου προωθεί νέο Προεδρικό Διάταγμα “Προστασίας της περιοχής του όρους Υμηττού και των Μητροπολιτικών Πάρκων Γουδή & Ιλισίων”, με το οποίο αλλάζουν τις χρήσεις γης στον πυρήνα των 1.500 στρ. του Πάρκου επί το δυσμενέστερον και νομιμοποιείται η εγκατάσταση υπηρεσιών και κτιρίων ασύμβατων με τη λειτουργία του Μητροπολιτικού Πάρκου, όπως Μπάντμιντον, ΕΠΟ, Γ.Γ. Έρευνας και Τεχνολογίας, κτίριο Ε.Υ.Π. επιφανείας 28.000 τ.μ. και ύψους 27μ. κ.ά., ακυρώνοντας ακόμη και τους στόχους του δικού τους Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας – Αττικής (2014) και του Ν. 732/77, κατακερματίζοντας και συρρικνώνοντας τον πυρήνα του Πάρκου. Το ΣτΕ με την απόφαση 146/2022 του Ε΄ Τμήματος έχει προχωρήσει σε σοβαρές ενστάσεις, καταλήγοντας ότι “το υπό επεξεργασία σχέδιο προτείνεται εν μέρει νομίμως” και επόμενα το ΥΠΕΝ πρέπει να συμμορφωθεί. Παρόλα αυτά, η πρακτική των παράτυπων εξαιρέσεων που μετατρέπει ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους σε οικοδομήσιμους, με πρόσχημα την εξυπηρέτηση αναγκών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, δεν σταματά από κυβέρνηση και δήμο Αθήνας. Ο δεύτερος σε πρόσφατη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου ενέκρινε τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού που αφορά το Πάρκο Γουδή, που καθορίζει τη θέση νέων κτιριακών εγκαταστάσεων του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, έργο που θα χρηματοδοτηθεί από ΕΣΠΑ και Τ.Α. και θα εκτελεστεί με ΣΔΙΤ. Η σημερινή πιο ολοκληρωμένη κυβερνητική επίθεση λύνει τη “σιωπή” που τήρησε η ΝΔ από την περίοδο που η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, ακριβώς πριν τις εκλογές του 2019, είχε φέρει για διαβούλευση σχέδιο νόμου προβάλλοντάς το σαν δήθεν ανταπόκριση στο αίτημα μιας σειράς φορέων κατοίκων, κάποιων δημοτικών παρατάξεων, κλπ, για τη σύσταση “Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου”.

- Στη σύνθεση του Δ.Σ. του Φορέα την απόλυτη πλειοψηφία (6 στους 11), σε οποιαδήποτε παραλλαγή, την έχουν πάντα οι πολιτικοί εκπρόσωποι του κεντρικού και τοπικού κράτους.

- Δυνατότητα παράκαμψης των δασικών υπηρεσιών, που θα έπρεπε να έχουν λόγο στην προστασία του δάσους του Υμηττού (μέρος του οποίου είναι και τα εναπομείναντα δασύλλια του Πάρκου) και απεμπλοκής από τις όποιες προστατευτικές ρυθμίσεις της δασικής νομοθεσίας.

- Μηδαμινή κρατική χρηματοδότηση. Ο “Φορέας” θα αντλούσε οικονομικούς πόρους από την “εκμετάλλευση περιουσιακών στοιχείων που έχουν παραχωρηθεί στον Φορέα Διαχείρισης και έσοδα από τις δραστηριότητες αυτού”, όπως υπενοικιάσεις κτιρίων, κλπ.

Το Πάρκο Γουδή-Ιλισίων μόνο ένας ενιαίος χώρος υψηλού και πυκνού πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής, πολιτισμού και άθλησης πρέπει να γίνει. Χώρος δημόσιος, ελεύθερος από εμπορευματική λειτουργία και εκμετάλλευση, ανοιχτός σε όλους τους κατοίκους της Αθήνας και της Αττικής. Αγώνας χωρίς καμιά αυταπάτη και επανάπαυση με αιτήματα που συμβάλλουν σε αυτό τον στόχο μπορεί να ανακόψει την επίθεση κυβερνήσεων που εξυπηρετούν επιχειρηματικά συμφέροντα.

​​​​​​​3.2. Το άλσος Βεΐκου

Το σύνολο του κτήματος που είναι γνωστό ως «κτήμα Βεΐκου» υπολογίζεται στα 4500 στρέμματα και αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους ελεύθερους ακάλυπτους χώρους στο κέντρο του λεκανοπεδίου της Αττικής. Αποτελεί συνέχεια του Αττικού Άλσους, το οποίο βρίσκεται πάνω από την περιοχή Κυψέλης και Γηροκομείου. Βρίσκεται στην κτηματική περιφέρεια των Δήμων Γαλατσίου, Ν. Ιωνίας και Αθηνών και εντοπίζεται μεταξύ της κορυφογραμμής των Τουρκοβουνίων, Γαλατσίου, συνοικίας Κυπριάδου, οδού Ηρακλείου, Ριζούπολης, Περισσού, Ν. Ιωνίας και του ρέματος «Καλογρέζα».

Στην περιοχή που είναι εντός σχεδίου έχουν καταγραφεί περίπου 140 οικόπεδα. Στον χώρο της εκτός σχεδίου περιοχής του κτήματος Βεΐκου (έκτασης περίπου 1.500 στρεμμάτων) σήμερα υπάρχουν εγκαταστάσεις άθλησης και αναψυχής, οικοδομικοί συνεταιρισμοί, μία ομάδα σπιτιών στον Λόφο Κόκκου και οι κατοικίες των κληρονόμων Βεΐκου. Το ιδιοκτησιακό του καθεστώς και η αξιοποίηση του κτήματος αποτελεί αντικείμενο διαμάχης για πάνω από 100 χρόνια, ενώ το θέμα απασχολεί και τα δικαστήρια από το 2000 όταν το ελληνικό δημόσιο άρχισε να διεκδικεί τη συγκεκριμένη έκταση, υποστηρίζοντας ότι είναι δασική και ως τέτοια ανήκει στο δημόσιο.

Τα προηγούμενα χρόνια κάτοικοι και σύλλογοι της περιοχής προχωρούσαν σε κινητοποιήσεις και είχαν καταφέρει να καθυστερήσουν τα σχέδια των φερόμενων ως ιδιοκτητών. Ωστόσο, 1. η πολυετής αδράνεια του Δημοσίου (καθώς σχεδόν όλη η περιοχή έχει κηρυχθεί με υπουργικές αποφάσεις δασική, ενώ το 95 μεγάλα τμήματά της κηρύχθηκαν αναδασωτέα, χωρίς ωστόσο να γίνουν ποτέ οι απαραίτητες ενέργειες προς την κατεύθυνση αυτή από κράτος/πολιτεία), κυρίως 2. η έμμεση αναγνώριση δικαιωμάτων κυριότητας στο πλαίσιο απαλλοτριώσεων προκειμένου να προχωρήσει γρήγορα η κατασκευή υποδομών για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 (!!!), σε συνδυασμό 3. με τη συμπλήρωση του νομοθετικού πλαισίου από όλες τις κυβερνήσεις της τελευταίας δεκαετίας, με 6 αντιδασικούς νόμους, που διευκολύνουν την επιχειρηματική αξιοποίηση των δασών και συγκεκριμένα τους Ν 4280/14 (ΝΔ – ΠΑΣΟΚ), Ν. 4351/15 (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ), Ν. 4389/16 (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ), Ν. 4467/17 (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ), και Ν. 4495/17 (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) και Ν. 4685/2020 (ΝΔ), οδήγησαν στην ουσιαστική αμφισβήτηση και υπονόμευση άμεσα ή έμμεσα του δασικού-αναδασωτέου χαρακτήρα του περιαστικού δάσους Γαλατσίου (γενικότερα Μητροπολιτικό πάρκο Τουρκοβουνίων) και αποκαλύπτουν την κρατική πολιτική που ακολουθείται και στόχο έχει την εκμετάλλευση/ κερδοσκοπία στη γη, την ιδιωτική πολεοδόμηση και τελικά τη λογική όπου ο χωροταξικός σχεδιασμός των χρήσεων γης και η διεκδίκηση της κυριότητας και της ατομικής ιδιοκτησίας σε δάση και δασικές εκτάσεις, θα αποτελούν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση.

Πιο συγκεκριμένα, τον Άρειο Πάγο απασχόλησε ένα υποσκέλος, που αφορούσε στην αγορά οικοπέδου εντός της επίμαχης έκτασης από μια πολίτη. Η πρόσφατη απόφαση όπου έκρινε τελεσίδικα ως ιδιωτική έκταση ένα οικόπεδο έκτασης 702 τμ στο λόφο Κόκκου, στους πρόποδες των Τουρκοβουνίων, τμήμα του ευρύτερου «Κτήματος Βεΐκου», θα πρέπει να θεωρείται προπομπός του αποτελέσματος των εκκρεμών υποθέσεων που αφορούν στο σύνολο σχεδόν της επίμαχης έκτασης, καθώς και άλλων φερόμενων ιδιοκτητών του Κτήματος και έρχεται να προστεθεί και αυτή στη συνολικότερη προσπάθεια της πολιτικής που ακολουθείται και τηςν ανατροπής βήμα βήμα του υπάρχοντος νομικού και θεσμικού πλαισίου που διέπει τις δασικές περιοχές.

Επιπλέον, για τη συγκεκριμένη έκταση έχει γίνει προσφυγή στο ΣτΕ, για την ακύρωση του δασικού και αναδασωτέου χαρακτήρα της, και ήδη κυκλοφορούν φήμες για την άρση του ως τέτοιου, απόφαση που αν ληφθεί θα επηρεάσει / συμπαρασύρει το χαρακτήρα ευρύτερων εκτάσεων στο εν λόγω Κτήμα.

Καθώς στη συγκεκριμένη έκταση υπάρχουν 71 ιδιοκτησίες (οι περισσότερες από καταπατήσεις), ο δήμος Γαλατσίου στον οποίο βρίσκεται η έκταση αυτή, επέλεξε να κρατά μια στάση αναμονής, με καθυστέρηση και παραλήψεις πολλές φορές στις απαιτούμενες νομικές ενέργειες που έπρεπε να γίνουν από πλευράς του και που οδήγησαν στο να μην κυρωθούν οι δασικοί χάρτες στη συγκεκριμένη έκταση. Αντίστοιχη ήταν και η στάση περιφέρειας και κράτους, που δείχνουν την συνολικότερη απροθυμία υπεράσπισης δημόσιων εκτάσεων όταν βέβαια, υπάρχει αντιπαράθεση με επιχειρηματικά συμφέροντα.

Η απόφαση του Αρείου Πάγου καθιστά το κτήμα «ορεκτικό» για «φερόμενους» ιδιοκτήτες, κατασκευαστικούς και οικοδομικούς συνεταιρισμούς, τουριστικούς ομίλους και γενικά τα επιχειρηματικά συμφέροντα που εδώ και δεκαετίες έχουν βάλει στο μάτι την ευρύτερη περιοχή των Τουρκοβουνίων και όχι μόνο. Δημοσιεύματα στον αθηναϊκό Τύπο αναφέρουν ότι θυγατρικές του Υπερταμείου φέρεται να διενεργούν διαγωνισμούς σε βάρος της δημόσιας περιουσίας. Ανάμεσα σε όλες αυτές τις περιοχές φιγουράρει ο διαγωνισμός «για την προστασία υπερτοπικών δασών», μεταξύ των οποίων τα Τουρκοβούνια.

Οι εξελίξεις λοιπόν έρχονται να ανοίξουν τον δρόμο στους κάθε λογής επενδυτές, με χιλιάδες στρέμματα να κινδυνεύουν να χαθούν, στερώντας ταυτόχρονα από τη λαϊκή οικογένεια το δικαίωμα να ζει και να αναπνέει σε ένα πιο ανθρώπινο περιβάλλον.​​​​​​​

3.3. Ο λόφος Κοπανά

Ο λόφος Κοπανά αποτελεί φυσική συνέχεια της δασικής περιοχής του Υμηττού και συνορεύει με την Περιφερειακή Υμηττού και τις αστικά δομημένες περιοχές των δήμων Βύρωνα, Ηλιούπολης και Δάφνης-Υμηττού. Κομμάτια του ανήκαν στην Α’ και στη Β΄ Ζώνη Προστασίας του Υμηττού με το Π.Δ. του 2011. Εντός αυτού του χώρου στο παρελθόν υπήρχε λατομείο που σταμάτησε τη λειτουργία του το 1971 λόγω των οχλήσεων στις γειτονικές κατοικημένες περιοχές. Από την εποχή της μεταπολίτευσης με λαϊκές κινητοποιήσεις και ενέργειες των δήμων στο χώρο δημιουργήθηκαν υπαίθρια θέατρα, ανοικτές αθλητικές εγκαταστάσεις, φυτώρια, χώροι πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής και λόγω αυτών των λειτουργιών η περιοχή πήρε χαρακτήρα δημόσιου, ελεύθερου, κοινόχρηστου χώρου. Όμως, παρά τις λαϊκές διεκδικήσεις και παλιά απόφαση του δημ. συμβουλίου Βύρωνα για απαλλοτρίωση του χώρου και δημιουργία άλσους, αυτή δεν υλοποιήθηκε, αλλά μετά την παρέλευση 20ετίας, ανακλήθηκε. Δεν υπήρξε πλήρης προστασία του από δόμηση, ούτε κατοχυρώθηκε η δημόσια ιδιοκτησία του επί όλων των δημ. αρχών (ΚΚΕ, Ν.Δ, ΣΥΡΙΖΑ), ενώ, δεν προχώρησε απόφαση δημοτικού συμβουλίου για απαλλοτρίωση της έκτασης. Αντίθετα δημοτικές αρχές του Βύρωνα (ΚΚΕ), παρακάμπτοντας διαδικασίες και χωρίς οικοδομικές άδειες, προχώρησαν σε χαμηλού ύψους κτιριακές εγκαταστάσεις (αίθουσα Άστρα) ή αποπειράθηκαν άλλες (κατασκευή κολυμβητήριου), ενώ και πρόσφατα επί δημαρχίας ΣΥΡΙΖΑ έκαναν προσφυγές στους δασικούς χάρτες για να αποχαρακτηριστούν τμήματα του λόφου Κοπανά από δασικά, οι οποίες απορρίφθηκαν από την αρμόδια επιτροπή. Παλιότερα, στις παρυφές της έκτασης κτίστηκαν σχολεία των δήμων Βύρωνα, Δάφνης-Υμηττού και Ηλιούπολης και ο ΟΣΚ κατέβαλλε ποσά αποζημίωσης στους κληρονόμους των φερόμενων ως ιδιοκτητών της έκτασης των λατομείων. Το 2020 κοινοποιήθηκε απόφαση Εφετείου που αναγνωρίζει ως ιδιοκτήτες έκτασης εμβαδού 104 στρεμμάτων επί του λόφου τους ιδιώτες, με βάση τίτλους ιδιοκτησίας με χρυσόβουλα και χρησικτησία και το ευνοϊκό νομικό καθεστώς που δεν αναγνωρίζει αντίστοιχα δικαιώματα του δημοσίου. Η έκταση περιλαμβάνει τα θέατρα Βράχων, γήπεδα, χώρους πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής, ενώ η απόφαση αμφισβητεί και το δασικό χαρακτήρα της Περιοχής. Μετά τη δημοσιοποίηση της απόφασης ξέσπασαν κινητοποιήσεις κατοίκων που αντιδρούσαν στην απόφαση. Δημιουργήθηκε μια Επιτροπή φορέων επιρροής ΠΑΜΕ, που απέκλεισε τη συμμετοχή φορέων και κατοίκων που συμμετέχουν δικές μας δυνάμεις, με κύριο αίτημα να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση για την κατοχύρωση της δημόσιας ιδιοκτησίας του χώρου. Μέσα από ανοικτό κάλεσμα συγκροτήθηκε η Ανοικτή Πρωτοβουλία Κατοίκων για την Υπεράσπιση του Λόφου Κοπανά που λειτουργούσε με συνελεύσεις και απαιτούσε να κατοχυρωθεί η δημόσια ιδιοκτησία του χώρου, προστασία του ως δασικού χώρου, μη τσιμεντοποίηση-εμπορευματοποίηση του πρόσβαση των κατοίκων στις εγκαταστάσεις. Η Πρωτοβουλία έκανε κινητοποιήσεις, πορείες στη γειτονιά, παρεμβάσεις σε συναυλίες στα θέατρα Βράχων και εξορμήσεις ενημέρωσης των κατοίκων. Ήρθε σε επαφή με γειτονικές (ΠΥΡΚΑΛ και για Άλσος Παγκρατίου) πρωτοβουλίες για υπεράσπιση δημόσιων χώρων, συμμετείχε σε μια συνάντηση συναφών συλλογικοτήτων στο Άλσος Ακαδημίας Πλάτωνα. Ο δήμος Βύρωνα (η δημοτική αρχή ελέγχεται από το ΣΥΡΙΖΑ) σε συνεννόηση με το δήμο Υμηττού (ελέγχεται από τη Ν.Δ.) εξάντλησαν τη διαφωνία τους με την απόφαση του Εφετείου στην προβολή μόνο της διεκδίκησης των Θεάτρων Βράχων χωρίς να αναφέρονται στην όλη έκταση που κινδυνεύει και περιόρισαν τη δράση τους σε μια προσφυγή στον Άρειο Πάγο κατά της απόφασης του Εφετείου, ενώ κυκλοφορούσαν σενάρια για «αναγκαίο» συμβιβασμό με παραχώρηση μέρους της έκτασης στους ιδιώτες που έχουν κάνει σχετική πρόταση με απαίτηση και αλλαγής των όρων δόμησης. Παράλληλα, γνωστοποιήθηκε ότι και άλλοι διεκδικητές έχουν προσφύγει, ζητώντας την αναγνώριση της ιδιοκτησίας τους επί άλλων 60 στρεμμάτων του λόφου.

Δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα ότι και η απόφαση και του Άρειου Πάγου δικαιώνει τους ιδιώτες για τα 104 στρέμματα. Αμέσως μετά ανακοινώθηκε ότι θα παρθεί κυβερνητική πρωτοβουλία για να υπάρξει απαλλοτρίωση της έκτασης των 104 στρ. από το δημόσιο με καταβολή αποζημίωσης στους ιδιώτες και παραχώρηση στη συνέχεια της ιδιοκτησίας στους δήμους άνευ ανταλλάγματος. Ωστόσο, το πρόβλημα των διεκδικήσεων των ιδιωτών δεν λύνεται οριστικά, αφού η νομοθέτηση δεν θα αφορά την εκκρεμούσα διεκδίκηση για τα άλλα 60 στρέμματα και ανοίγει δρόμο για διεκδίκηση αποζημιώσεων στους ιδιώτες από τους δήμους για τη χρήση των χώρων τα προηγούμενα χρόνια. Ενώ οι ενστάσεις για το δασικό χαρακτήρα από δήμο και ιδιώτες αναμένεται ότι θα προξενήσουν νέες επιπλοκές για την κατοχύρωση του δημόσιου, δασικού χαρακτήρα το λόφου. Άρα η ανάγκη για τη συνέχιση των αγώνων για δημόσιο, δασικό, ελεύθερο χωρίς τσιμεντοποίηση και εμπορευματική εκμετάλλευση παραμένει. Συμπερασματικά, οι προσπάθειες ιδιωτικοποίησης του Λόφου Κοπανά κινούνται σε πλήρη αρμονία με όσα συνολικά προωθούνται εδώ και χρόνια αναφορικά με τον περιορισμό της δασικής προστασίας του Υμηττού. Ταυτόχρονα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πως προωθείται ο αποχαρακτηρισμός των δασικών περιοχών που βρίσκονται στις παρυφές του οικιστικού ιστού -με περαιτέρω στόχο την οικοπεδοποίηση περιοχών, την ένταξη στο σχέδιο πόλης και την εκμετάλλευσή αξιοποίησή τους από την ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά και δημόσιους φορείς με πολλαπλές επιχειρηματικές στοχεύσεις.

​​​​​​​3.4. Το πάρκο Τρίτση

Το Πάρκο «Αντώνης Τρίτσης» αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους χώρους πρασίνου του μητροπολιτικού συγκροτήματος της Αθήνας, συνολικής έκτασης περίπου 1.200 στρεμμάτων. Η αρχική του έκταση ήταν ακόμη μεγαλύτερη, ωστόσο ο καθορισμός των χρήσεων γης και των όρων δόμησης γύρω από το πάρκο το 1996 οδήγησε στην πολεοδόμηση των 366.366 τ.μ., ιδιοκτησίας της «Αγροτικής Εταιρείας Πύργος Βασιλίσσης Α.Ε.» ιδιοκτησίας Σερπιέρι, με τα Π.Δ. 27.12.95 (ΦΕΚ 20Δ/96) και 19.02.96 (ΦΕΚ 221Δ/96) βάσει των οποίων έγινε η ακόλουθη ρύθμιση: α) τμήμα 246.291 τ.μ. χαρακτηρίσθηκε ζώνη οικιστικού ελέγχου β) τμήμα 49.089 τ.μ. χαρακτηρίσθηκε οικοδομήσιμος χώρος εντός σχεδίου πόλεως και γ) τμήμα 70.984,30 τ.μ. παραχωρήθηκε στο Δήμο Ιλίου σαν εισφορά σε γη. Με το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Αττικής (Ν. 4277, ΦΕΚ 156/Α/2014) το Πάρκο Τρίτση χαρακτηρίζεται ως Μητροπολιτικό Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης και εντάσσεται στο δίκτυο των Αστικών Μητροπολιτικών Πάρκων. Με το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας / Αττικής (Ν. 4277, ΦΕΚ 156/Α/2014) το Πάρκο Τρίτση χαρακτηρίζεται ως Μητροπολιτικό Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης και εντάσσεται στο δίκτυο των Αστικών Μητροπολιτικών Πάρκων, μαζί με τα πάρκα: α) Ελληνικού, β) Γουδί-Ιλισίων, γ) Τουρκοβουνίων-Αττικού Άλσους, δ) Φαληρικού Όρμου, ε) Σεπελίτσαρι Νίκαιας, στ) Νέας Φιλαδέλφειας.

Πρόκειται για έναν από τους λιγοστούς χώρους πρασίνου του αστικού ιστού της δυτικής Αθήνας και τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε συνεχή περιβαλλοντική υποβάθμιση και εγκατάλειψη. Το 2018 έγινε προσπάθεια και προ-εγκρίθηκε αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου με στόχο την αύξηση της οικοδομησιμότητας εντός του Πάρκου, χωρίς όμως να παρθεί εν τέλει σχετική απόφαση. Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που έκανε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ήταν να μετατρέψει το φορέα του Πάρκου σε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, ενώ κατήργησε την κρατική χρηματοδότηση και ανάγκασε τους δήμους της Αττικής να δίνουν 1% από τον προϋπολογισμό τους, με την κύρια χρηματοδότηση να στηρίζεται στα ΕΣΠΑ, δημιουργώντας ένα ευνοϊκό πεδίο για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων και οδηγώντας σε ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων των εργαζόμενων. Το 2019, λόγω της εγκατάλειψης και της γενικότερης απαξίωσής του από τον τότε Φορέα Διαχείρισης και την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκαν μέσα στις λίμνες του νεκρά ψάρια, λύματα και κάθε λογής απορρίμματα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τεράστιοι κίνδυνοι υγείας για τους επισκέπτες του χώρου, αλλά και να απειλείται συνολικά η πανίδα της περιοχής. Από το 2020, η ευθύνη διαχείρισης του Πάρκου πέρασε στην Περιφέρειας Αττικής, η οποία εξ αρχής δεν έκρυψε τις επιδιώξεις της για την παράδοσή του σε επενδυτές με βασικό σκοπό το κέρδος.

Πιο συγκεκριμένα, οι σχεδιασμοί της Περιφέρειας για το Πάρκο Τρίτση περιλαμβάνουν αλλαγή χρήσεων γης για εγκαταστάσεις εμπορικών δραστηριοτήτων και τσιμεντοποίηση μεγάλου μέρους του, υπέργειους ποδηλατοδρόμους καθώς και χώρους parking και εστίασης. Ακόμα και στο μικρό κομμάτι που θα κρατήσει τον περιβαλλοντικό χαρακτήρα και το πράσινο, σχεδιάζουν την δημιουργία δεντρόσπιτων με μεταλλικές κατασκευές. Η μόνη πρόβλεψη για φύτευση είναι η διακόσμηση του περιβάλλοντα χώρου των νέων εγκαταστάσεων. Για ακόμη μία φορά ακολουθείται το γνωστό σχέδιο: το δημόσιο αναλαβαίνει να επενδύσει, χρηματοδοτώντας την δημιουργία των επενδυτικών ευκαιριών και στην συνέχεια παραχωρεί τους χώρους έναντι μικρού ενοικίου για να κερδοσκοπήσουν οι ιδιώτες.

Τα νέα σχέδια για την «αξιοποίηση» του Πάρκου Τρίτση κινούνται στην ίδια κατεύθυνση που προώθησαν και προωθούν οι κυβερνήσεις ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ-ΠΑΣΟΚ, η Περιφέρεια και οι εκάστοτε φορείς διαχείρισης του Πάρκου για αυτοχρηματοδότησή του με εμπορευματικές δραστηριότητες ώστε να «βγάζει τα έξοδα συντήρησής του». Αποτελεί ωστόσο πρόκληση η στάση της διοίκησης Πατούλη, η οποία χωρίς συζήτηση έχει εδώ και καιρό ξεκινήσει την δημόσια προπαγάνδιση και παρουσίαση των σχεδίων της σε εκθέσεις για προσέλκυση επενδυτών.

Απέναντι στις διαφορετικές επιδιώξεις της κυβέρνησης, των δήμων, της περιφέρειας και του εκάστοτε φορέα διαχείρισης του, οι κάτοικοι εδώ και χρόνια κινητοποιούνται για τη διαφύλαξη του δημόσιου χαρακτήρα του Πάρκου. Καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση των αιτημάτων σε αντικαπιταλιστική κατεύθυνση αποτέλεσε η επιμονή για την εξασφάλιση του συνελευσιακού χαρακτήρα όλων των πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένης και της εν ενεργεία συνέλευσης αγωνιζόμενων κατοίκων για το Πάρκο Α. Τρίτση. Ιδιαίτερα σήμερα, απαιτείται συλλογικός αγώνας των κατοίκων όχι μόνο των γειτονικών Δήμων, αλλά όλης της Αττικής, για να ακυρωθούν τα σχέδια της Περιφέρειας, και οι βλέψεις για παραχώρησή του σε ιδιώτες. Παράλληλα, στις διεκδικήσεις των κατοίκων περιλαμβάνεται και η ενίσχυση της φύτευσης δένδρων, η φροντίδα της χλωρίδας εντός του, η μόνιμη, σταθερή και αποκλειστική χρηματοδότησή του από τον κρατικό προϋπολογισμό, με πρόσληψη μόνιμου προσωπικού που να καλύπτει όλες τις ανάγκες του.

4. Αποτίμηση της δικής μας παρέμβασης και της στάσης άλλων δυνάμεων

Όπως έχει αναλυθεί και παραπάνω το ζήτημα της επίθεσης στους ελεύθερους δημόσιους χώρους εξελίσσεται με μεγάλη ένταση. Παράλληλα τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται μια μεγάλη ευαισθησία για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και την κλιματική αλλαγή-κρίση, ιδιαίτερα στη νεολαία. Όμως η πολιτική και κινηματική απάντηση είναι αναντίστοιχη αυτής που απαιτείται. Η αδυναμία αυτή πρέπει να αναζητηθεί στους παρακάτω λόγους:

α) στη συνολικότερη υποχώρηση, τόσο του κινήματος γενικά όσο και μορφών συλλογικής οργάνωσης,

β) στο γεγονός ότι η κρίση, τα μνημόνια, οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, οι επιθέσεις στο λαϊκό εισόδημα ανέδειξαν σε προτεραιότητα την αναμέτρηση με τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, θέτοντας σε δεύτερη μοίρα τα περιβαλλοντικά ζητήματα,

γ) στην αξιοποίηση από τη μεριά της αστικής τάξης των κυβερνήσεων και των αστικών κομμάτων - με επιτυχία - μιας σειράς από χωρικές αναδιαρθρώσεις και έργα μεγάλης κλίμακας, για να παρουσιασθούν ως ευκαιρίες ανάπτυξης, θέσεων εργασίας (στην κατασκευή και στη λειτουργία) και να συμβάλουν στη διαμόρφωση κοινωνικών συμμαχιών. Στην παραπάνω γενική αποτύπωση μπορούμε να διακρίνουμε και αντίστοιχη στάση πολιτικών κομμάτων, οργανώσεων, ρευμάτων και ομάδων.

δ) στην αδυναμία της αντικαπιταλιστικής – ριζοσπαστικής αριστεράς να συνδέσει την επίθεση στους ελεύθερους χώρους και τη χειροτέρευση που επιφέρει στη ζωή των λαϊκών στρωμάτων και της νεολαίας με τη συνολικότερη επίθεση του συστήματος με αποτέλεσμα, είτε μάχες υπερ-τοπικού χαρακτήρα να μην συγκροτούν αντίστοιχα ένα υπερ-τοπικό μέτωπο, είτε άλλες μάχες να αδυνατούν να βλέπουν το συνολικό αντίπαλο και να μένουν το άμεσο και επιμέρους με ηρωικό τρόπο και αυτοθυσία πολλές φορές, χωρίς όμως να μπορούν να ξεπεράσουν τον εγκλωβισμό στη συγκεκριμένη μάχη,

ε) στην αδυναμία επιμέρους αγωνιστικών μετώπων για ελεύθερους χώρους να ενοποιούνται σε ένα ενιαίο αγωνιστικό σχέδιο την ώρα που ο αντίπαλος λειτουργεί με συνολικό τρόπο

στ) στην επιλογή οργανώσεων και πρωτοβουλιών της μαχόμενης αριστεράς να μη συμμετέχουν με λογική ανάπτυξης κινήματος, επιλέγοντας είτε την κομματική καταγραφή, είτε τη συγκρότηση προσωποκεντρικών πρωτοβουλιών, είτε τη θεσμική επίλυση των ζητημάτων προκρίνοντας τη δικαστική οδό, τα τοπικά δημοψηφίσματα κ.α

Το ΝΑΡ, η νΚΑ, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ και δυνάμεις της αντικαπιταλιστικής αριστεράς έχουν αναπτύξει σοβαρή παρέμβαση σε σημαντικά μέτωπα ελεύθερων χώρων τόσο στην Αττική (Ελληνικό, Εξάρχεια, Ακ.Πλάτωνα, Πάρκο Τρίτση, Πάρκο Δρακόπουλου, Κοπανάς, ΠΥΡΚΑΛ κλπ) όσο και στην περιφέρεια, είτε παίρνοντας πρωτοβουλία για συγκρότηση συλλογικών μορφών, είτε συμμετέχοντας σε αγωνιστικές πρωτοβουλίες. Με την παρέμβασή τους επιδιώκουν να αποκαλύπτεται η σύνδεση της επίθεσης στους ελεύθερους χώρους με τη συνολική επίθεση του κεφαλαίου, την πολιτική των κυβερνήσεων και τις κατευθύνσεις της ΕΕ για το χώρο. Να ενισχύεται η ενοποίηση των μετώπων και των αγωνιστικών διεκδικήσεων και να προωθούνται μορφές συντονισμού των επιμέρους κινημάτων. Το επόμενο διάστημα ως ΝΑΡ και νΚΑ θα συμβάλλουμε σε ένα πιο συνολικό πολιτικά και κινηματικά σχέδιο παρέμβασης και ανάπτυξης διεκδικητικών δράσεων.

Όσον αφορά τη στάση άλλων πολιτικών δυνάμεων:

Το ΚΚΕ αναδεικνύει την επίθεση του κεφαλαίου στους ελεύθερους χώρους και τις μεγάλες χωρικές αναδιαρθρώσεις και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Τη συνδέει με το μοντέλο καπιταλιστικής ανάπτυξης που προωθείται και το ρόλο της ΕΕ. Όμως αρνείται να πάρει πρωτοβουλίες συλλογικής οργάνωσης και ανάπτυξης ανατρεπτικού κινήματος και στόχων έξω από τα πλαίσια του συστήματος. Προτάσσει στόχους ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και την εμπορική εκμετάλλευση των χώρων, όχι όμως στην επιστροφή στο δημόσιο παραπέμποντας για αυτό στην κοινωνία της εργατικής εξουσίας και του σοσιαλισμού. Προχωράει σε ελεγχόμενες κινηματικές δράσεις με βασικό του μέλημα να προβάλει την ενίσχυση του ΚΚΕ.

Το ΜΕΡΑ25 καλλιεργεί συστηματικά το προφίλ ενός κόμματος με προτεραιότητα στα θέματα του περιβάλλοντος και του δημόσιου χώρου. Στην προηγούμενη περίοδο που είχε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση με ερωτήσεις και παρεμβάσεις στη Βουλή προσπαθούσε να αναδείξει τα ζητήματα αυτά και να έχει παρουσία σε αγώνες μέσω των βουλευτών του. Δεν μπορεί όμως και δε θέλει να εκφράσει μια αντισυστημική φιλοπεριβαλλοντική γραμμή. Πολιτικά, κινείται στη λογική της πράσινης ανάπτυξης, της κυκλικής οικονομίας, της επέκτασης των ΒΑΠΕ, της αξιοποίησης των ΕΣΠΑ και ταυτόχρονα επιλέγει μια εξωτερική σχέση με τα κινήματα. Δεν οργανώνει το λαό στη λογική της πάλης και της διεκδίκησης αλλά προβάλλει περισσότερο θεσμικές απαντήσεις σε σχέση με τον τρόπο του αγώνα (διαβούλευση, δημοψηφίσματα, αγωγές).

 

5. Συμπεράσματα

Συνολικά, οι προωθούμενες πολιτικές και παρεμβάσεις διαμορφώνουν μία νέα εικόνα της πόλης που είναι πιο δυσλειτουργική, πιο άνιση και πιο ταξικά πολωμένη. Στο δε βαθμό που οι σύγχρονοι μετασχηματισμοί της αστικοποίησης παίζουν κεντρικό ρόλο στην αναπαραγωγή του ίδιου του καπιταλισμού, αντιλαμβανόμαστε ότι η διεκδίκηση εναλλακτικών δρόμων διαμόρφωσης των τρόπων με τους οποίους δημιουργούνται και αναδημιουργούνται οι γειτονιές και οι πόλεις μας δεν μπορούν παρά να βρίσκονται σε μία αντικαπιταλιστική κατεύθυνση.

Σε αυτό το τοπίο, η αναβάθμιση της δικής μας παρέμβασης, αλλά και η συλλογική αντίσταση των κατοίκων στα παραπάνω σχέδια, σε κάθε γειτονιά, επιβάλλεται ως η μόνη αναγκαία απάντηση στην υλοποίηση αυτών των δυστοπικών σχεδιασμών.

Στα πλαίσια ενίσχυσης αυτής της προσπάθειας καταθέτουμε ορισμένες βασικές θέσεις ενός προγράμματος πάλης για την υπεράσπιση και διεύρυνση του ελεύθερου δημόσιου χώρου και του φυσικού περιβάλλοντος στον αστικό και περιαστικό ιστό των πόλεων.

• Αγώνας για να προστατευτεί το φυσικό περιβάλλον (δάση, άλση, χώροι πρασίνου) που έχει απομείνει στον αστικό και περιαστικό ιστό των πόλεων.

• Όχι σε επέκταση σχεδίων πόλης προς τα βουνά και τις παραλίες (ακόμα και για λεγόμενους «κοινωφελείς» σκοπούς).

• Όχι στη μετατροπή τεράστιων προαστιακών χωρικών ενοτήτων σε μονοκαλλιέργεια χρήσεων με βάση τους σχεδιασμούς της αγοράς (Logistics).

• Αγωνιζόμαστε για ελεύθερους δημόσιους χώρους, προσβάσιμους για όλο το λαό και τη νεολαία. Ενάντια σε περιορισμούς, περιφράξεις, ιδιωτικοποιήσεις, εμπορικές και άλλες «ανταποδοτικές» χρήσεις. Ενάντια στην εμπορευματοποίηση και εντατική εκμετάλλευση της δημόσιας γης. Mητροπολιτικά πάρκα υψηλού πρασίνου στο Ελληνικό, αλλά και σε Ελαιώνα, Γουδή, Τρίτση, αντί για νέες τσιμεντουπόλεις. Καμιά εμπορευματοποίηση των παραλιών, ελεύθερη πρόσβαση σ’ αυτές.

• Να καταργηθεί το ΤΑΙΠΕΔ και το Υπερταμείο.

• Μέτρα προστασίας της δημόσιας – δημοτικής περιουσίας από τα ιδιωτικά συμφέροντα, τους διεκδικητές της ιδιοκτησίας της, τους καταπατητές, τους εργολάβους.

• Απαλλοτριώσεις χώρων (μεγάλων εταιρειών, μεγαλοϊδιοκτητών, τραπεζών, εκκλησίας κ.ά.) χωρίς αποζημίωση και δωρεάν διάθεσή τους στο λαό και τη νεολαία για αναψυχή, αθλητισμό, πολιτισμό.

• Να σταματήσει η στοχευμένη υποβάθμιση περιοχών μέσα στις μεγαλουπόλεις, προκειμένου αυτές να εξαγοραστούν φτηνά από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Όχι στις παρεμβάσεις “αναπλάσεων” με βάση τα επενδυτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα που οδηγούν σε υπέρογκες αυξήσεις ενοικίων και αλλαγή της οικονομικής και κοινωνικής σύνθεσης ολόκληρων γειτονιών. Ολοκληρωμένος σχεδιασμός βασισμένος στις κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων κάθε περιοχής. Αύξηση των δαπανών για δημόσιες υποδομές και νέους ελεύθερους δημόσιους χώρους.

• Να αποτραπούν οι fast track παρακάμψεις του πολεοδομικού σχεδιασμού και οι χωροταξικές ρυθμίσεις για επενδύσεις στον τουριστικό τομέα που οδηγούν σε πόλεις-τέρατα για τα συμφέροντα του κεφαλαίου και σε οξυμένες τις κοινωνικές αντιθέσεις στις γειτονιές. Να σταματήσει η διαρκής πριμοδότηση συντελεστών δόμησης, όγκου και ύψους οικοδομών που οδηγούν στην αύξηση του δομημένου περιβάλλοντος της πόλης. Να καθοριστούν με σαφήνεια χρήσεις γης που να παίρνουν υπόψη την κάθε περιοχή. Να σταματήσει το αίσχος της αέναης νομιμοποίησης αυθαιρέτων, με πρόνοια για κοινωνική κατοικία.

• Να διασφαλιστούν ελεύθεροι χώροι και να σχεδιαστεί η λειτουργία της πόλης για να εξυπηρετούνται οι κάτοικοι και οι ανάγκες συλλογικής συνεύρεσης και επικοινωνίας τους.

• Να διατηρηθεί ο ιστορικός-πολιτιστικός χαρακτήρας των περιοχών. Να σταματήσουν τα έργα βιτρίνας που εξυπηρετούν το ιδιωτικό κεφάλαιο.

Επιτροπή για θέματα πόλης-χώρου-περιβάλλοντος του ΝΑΡ για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση

Αύγουστος 2023