Ο ρόλος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην κρίση και την αντιλαϊκή επίθεση

Παρέμβαση του σ. Θοδωρή Βουρεκά στον 1ο κύκλο της Προσυνεδριακής Διημερίδας του ΝΑΡ για τον σύγχρονο ελληνικό καπιταλισμό, Σάββατο 7 Οκτωβρίου 2017. 

θέμα 1ου κύκλου της διημερίδας: "Πλευρές της δράσης του κεφαλαίου στην Ελλάδα, κρίση και καπιταλιστική ανασυγκρότηση στην εποχή των ευρωμνημονίων"

Πρόλογος

Υπάρχει ένα διπλό δραματικό ερώτημα: γιατί η Ελλάδα γίνεται στο πλαίσιο της ΕΕ ο πιο αδύνατος κρίκος της εξελισσόμενης παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης; Γιατί η επίθεση κατά των εργατικών και λαϊκών δικαιωμάτων στη χώρα μας αποκτά, με κύριο ενορχηστρωτή την ΕΕ και τα ηγεμονικά της κεφάλαια, αυτήν την πρωτοφανή ένταση και βαναυσότητα; Θα προσπαθήσω παρακάτω να δώσω μια συνεκτική και κατά τη γνώμη μου σχετικά ολοκληρωμένη απάντηση.

Α. Ο πρώτος καθοριστικός παράγοντας είναι η σφοδρότητα της κρίσης στην ΕΕ συνολικά

Η δριμύτητα με την οποία εκδηλώνεται η κρίση στην ΕΕ έχει βέβαια ως βάση τις γενικές της αιτίες, συνδέεται όμως με ορισμένους ειδικούς παράγοντες που χαρακτηρίζουν το πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ουσιαστικά, εμφανίζεται ένα «οικονομικό παράδοξο». Η κρίση να εκδηλώνεται αρχικά στις ΗΠΑ, με τις γνωστές σοβαρές αναταράξεις που προκαλεί, αλλά σύντομα, όχι απλά μεταναστεύει στην ΕΕ, χωρίς βέβαια να εγκαταλείπει πλήρως της ΗΠΑ, αλλά επικεντρώνεται στον χώρο της ΕΕ και της Ευρωζώνης.

Δύο είναι οι βασικές αιτίες που η κρίση επικεντρώνεται για πολλά πλέον χρόνια στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη.

Πρώτον, η ΕΕ είναι μια ατελής, τελικά, μορφή καπιταλιστικής ολοκλήρωσης. Είναι φυσικά ποιοτικά ανώτερη π.χ. από τις μορφές απλής διακρατικής συνεργασίας, απέχει όμως πάρα πολύ από το να είναι ένα διεθνικό υπερκράτος. Παρά τις αλλεπάλληλες συνθήκες που τη συγκροτούν, μέχρι την έλευση της κρίσης –όπως είναι το Μάαστριχτ, η καθιέρωση του ευρώ και της ΟΝΕ, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, η Συνθήκη της Λισσαβόνας– είναι φανερή η απουσία ευρωπαϊκών πολιτικών θεσμών αντίστοιχων του επιπέδου της οικονομικής της ενοποίησης και πολύ περισσότερο θεσμών ποιοτικά ανάλογων με αυτούς του εθνικού κράτους. Ακριβώς αυτό το γεγονός δυσχεραίνει εξαιρετικά τους χειρισμούς και τη χάραξη πολιτικών από την πλευρά του ευρωπαϊκού κεφαλαίου για την αντιμετώπιση της κρίσης. Τελικά, αποδεικνύεται πως η ΕΕ είναι ένα σκαρί για τις ήσυχες θάλασσες των θετικών ρυθμών ανάπτυξης και όχι για τις τρικυμίες της ύφεσης και των κρίσεων, και μάλιστα για μια τέτοια ωκεάνια τρικυμία, όπως είναι η σημερινή παγκόσμια δομική καπιταλιστική κρίση.

Δεύτερον, μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να τοποθετήσουμε τους πολυεπίπεδους ενδοκαπιταλιστικούς και ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, που οξύνονται στο έπακρο σε συνθήκες κρίσης και επιτείνουν τα προβλήματα της ατελούς καπιταλιστικής ολοκλήρωσης της ΕΕ.

Φυσικά, στη διάρκεια της κρίσης και για την αντιμετώπισή της, μεταξύ του 2011 και του 2013, εκδηλώνεται στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη ένας καταιγισμός νέων αντιδραστικών κανονισμών, κανόνων, συστάσεων, θεσμών ελέγχου επιβολής και κυρώσεων, οι οποίοι συγκροτούν στη συνύφανσή τους την περιβόητη «Νέα Οικονομική Διακυβέρνηση», με εμβληματικότερο κανόνα το δρακόντειο «Δημοσιονομικό Σύμφωνο», μέτρα που οδηγούν τελικά στη δραματική συρρίκνωση της οικονομικής αυτονομίας των κρατών-μελών. Επιπλέον, σε ένα πιο στρατηγικό επίπεδο για τις προοπτικές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έχει ανοίξει πρόσφατα, με αφορμή την ένταση και την επιμονή της κρίσης, που τέκνο της είναι και το Brexit, μια ολόκληρη συζήτηση για ακόμη πιο αντιδραστικές δομικές αλλαγές στην ΕΕ, όπως είναι η ΕΕ των πολλών ταχυτήτων, η εκ βάθρων στρατιωτικοποίησή της κ.ά..

Β. Ο δεύτερος καθοριστικός παράγοντας είναι οι ιδιαιτερότητες του ελληνικού καπιταλισμού.

I. Σε συνδυασμό με την κρίση στην ΕΕ συνολικά, καθοριστική για την εξέλιξη της κρίσης στη χώρα μας, είναι η εξαιρετικά ανισότιμη ένταξη του ελληνικού καπιταλισμού στην ΕΕ. Μετά την ένταξη στην ΕΕ και κυρίως στην ΟΝΕ, τις συνεχιζόμενες συνέπειες από την πτώση του «υπαρκτού» και τις πρωτοφανείς ανακατατάξεις στα Βαλκάνια και όλα αυτά μέσα στο πλαίσιο που δημιουργούν η πλήρης απελευθέρωση των αγορών και οι πλανητικές ροές των κεφαλαίων, οδηγούμαστε μεν στην ενδυνάμωση πολλών ελληνικών πολυεθνικών επιχειρήσεων, παράλληλα όμως και στη μαζική καταστροφή μικρών και μεσαίων κεφαλαίων, στη συντριβή παραδοσιακών παραγωγικών κλάδων, στη μετανάστευση ελληνικών επιχειρήσεων και στη δραματική επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου. Στο παραπάνω πλαίσιο, δεν πλήττονται βίαια μόνο τα εργατικά και λαϊκά δικαιώματα, που είναι για εμάς το κύριο, αλλά και η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού καπιταλισμού, με την αποσάθρωση μεγάλων τμημάτων της παραγωγικής του βάσης, που γίνεται τελικά ο μοιραίος παράγοντας κατά την εκδήλωση της κρίσης.

II. Υπάρχουν μερικές σημαντικές ακόμη ιδιαιτερότητες, που επικαθορίζουν την οξύτητα της κρίσης στη χώρα μας:

Μια σοβαρή ιδιαιτερότητα είναι το υψηλό χρέος, που γίνεται εξαιρετικά οξύ και βαθύ πρόβλημα, γιατί συνδυάζεται με το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα, καθώς και με το έλλειμμα εμπορικών συναλλαγών, πέρα φυσικά από τον ρόλο που έχει παίξει η σύγχρονη παγκόσμια χρεομηχανή.

Άλλη ιδιαιτερότητα είναι η μειωμένη δυναμική της καπιταλιστικής συσσώρευσης και κερδοφορίας, που έχει οδηγήσει τον ελληνικό καπιταλισμό, ήδη από τα πρόθυρα της κρίσης, σε ύφεση και αντίστοιχη μείωση του ΑΕΠ, πολύ πιο ήπια φυσικά από αυτή που ακολούθησε. Οι αιτίες αυτής της προβληματικής κατάστασης είναι:

1) Η απώλεια του συγκριτικού πλεονεκτήματος του φτηνού εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα, λόγω της εμφάνισης πολύ φτηνότερου εργατικού δυναμικού στα γειτονικά Βαλκάνια, στην Κίνα, αλλά και στο πλαίσιο του καθεστώτος που εγκαινίαζε η οδηγία Μπολκεστάιν.

2) Η μειωμένη κατά πολύ εκπλήρωση των οικονομικών προσδοκιών από τη διείσδυση 4.000 ελληνικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια, λόγω της μεταγενέστερης ένταξης των χωρών αυτών στην ΕΕ.

3) Η μαύρη τρύπα των 30 τουλάχιστον δις ευρώ που δημιούργησε η περιβόητη Ολυμπιάδα της νέας δήθεν Μεγάλης Ιδέας της «Ισχυρής Ελλάδας», που αποτέλεσε το Βατερλό του ελληνικού καπιταλισμού.

Μια ακόμη επιβαρυντική ιδιαιτερότητα του ελληνικού καπιταλισμού είναι επίσης η σαθρή μορφή της συνύφανσης κράτους και επιχειρήσεων. Τα αποτελέσματα είναι «εκθαμβωτικά»: υπέρογκες, πρωτοφανείς στρατιωτικές δαπάνες, τεράστια διαφυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, νόμιμη μεν αλλά σκανδαλώδης φοροαποφυγή-φοροαπαλλαγή του επιχειρηματικού κόσμου, που οδηγεί διαρκώς σε σοβαρή υστέρηση εσόδων και σε ελλειμματικούς προϋπολογισμούς.

Σημαντική ιδιαιτερότητα είναι επιπλέον η υστέρηση στις νεοφιλελεύθερες αναδιαρθρώσεις της προηγούμενης εποχής στη χώρα μας για συγκεκριμένους κοινωνικοπολιτικούς λόγους. Επομένως, έπρεπε βίαια και στην περίπτωση αυτή να διανυθεί η αναγκαία απόσταση.

Τέλος, αξιοσημείωτο γεγονός είναι πως η εκδήλωση της κρίσης βρίσκει τον ελληνικό καπιταλισμό στο μάτι του κυκλώνα σκληρών ενδοκαπιταλιστικών και ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων. Το επίδικο αυτών των αντιθέσεων δεν είναι φυσικά οι προοπτικές του ελληνικού καπιταλισμού κι η διάσωσή του, αλλά οι προοπτικές του ευρώ και της Ευρωζώνης, αλλά και της ίδιας της ΕΕ, που κλυδωνίζονται στο πλαίσιο της κρίσης. Στο ίδιο πλαίσιο, εμφιλοχωρούν κι έχουν ιδιαίτερο βάρος οι αντιθέσεις ΕΕ-ΗΠΑ, ο πόλεμος των νομισματικών ισοτιμιών, αλλά και οι προσπάθειες της Κίνας να αποκτήσει προγεφυρώματα στην Ευρώπη μέσω του ελληνικού καπιταλισμού.

Γ. Έτσι έρχεται μοιραία η κάθοδός μας στα χωρίς τέλος μνημόνια…

Ας δούμε τώρα τα γεγονότα στη συγκυρία του 2010, με την κρίση παρούσα, σοβούσα και απειλητική εντός της ΕΕ, με την ίδια την ΕΕ ανέτοιμη και απαράσκευη, και την Ελλάδα απολύτως ευάλωτη, όπως προηγουμένως περιγράψαμε. Είναι κυρίως η ΕΕ που κατασκευάζει και ενορχηστρώνει όλη αυτή την κόλαση των μνημονίων που ζούμε στη χώρα μας για πάνω από εφτά χρόνια, με τη συνδρομή και του ΔΝΤ, δηλαδή των ΗΠΑ. Γιατί όμως όλα αυτά; Γιατί η ΕΕ, ως καθαρόαιμη ένωση του κεφαλαίου, βάζει τελικά πάνω από όλα την ανταγωνιστικότητα των πολυεθνικών και των τραπεζών της, καθώς και τον παγκόσμιο ρόλο του ευρώ. Σε αυτόν τον βωμό θυσιάζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, αδιαφορώντας για την ακραία δυστυχία που προκαλούν οι πολιτικές της. Με βάση αυτά τα κριτήρια, σχεδίασε κυνικά και ανενδοίαστα την περιβόητη «διάσωση» της χώρας μας. Είναι πολύ γνωστό πλέον πως το πρώτο μνημόνιο διέσωσε κυρίως τις γερμανικές και τις γαλλικές τράπεζες, που ξεφόρτωσαν παράτυπα –με βάση και τους δικούς τους κανόνες– τα τοξικά ελληνικά ομόλογα στην ΕΚΤ στην αρχική ονομαστική τους αξία, που είχε εντωμεταξύ υποδεκαπλασιαστεί και τα μετέτρεψαν μαγικά σε ελληνικό δημόσιο χρέος προς κράτη της ΕΕ μέσω του δανεισμού και του πρώτου μνημονίου. Αυτό όμως ήταν μια αντανακλαστική αμυντική κίνηση υπέρ του ευρώ.

Το βάθος των εξελίξεων όμως είναι ακόμη επαχθέστερο. Ουσιαστικά τα ηγεμονικά κεφάλαια στην ΕΕ, με τη θερμή συνηγορία και της ελληνικής ολιγαρχίας, για τους δικούς της ιδιοτελείς λόγους, αποφάσισαν με μοχλό το χρέος και τη μέγγενη των μνημονίων να μετατρέψουν καταρχήν την Ελλάδα και ευρύτερα τον Ευρωπαϊκό Νότο σε δεξαμενή φτηνής και χωρίς δικαιώματα εργασίας, ένα είδος ευρείας Ειδικής Οικονομικής Ζώνης, και μάλιστα για πρώτη φορά εντός του ανεπτυγμένου καπιταλισμού. Επιπλέον, ο λαός και η χώρα μας έγιναν ένα συνειδητά σχεδιασμένο πεδίο πειραματισμού, ένα πρότυπο εργασιακής και κοινωνικής απορρύθμισης, με σκοπό τη γενίκευσή του παντού στην ΕΕ, με τις αναγκαίες φυσικά προσαρμογές σε κάθε χώρα. Ταυτόχρονα, βλέπουμε στο ίδιο αυτό πειραματικό πεδίο «η Ελλάς» να δοκιμάζεται μια εξίσου βίαιη ανασυγκρότηση-συγκεντροποίηση του κεφαλαίου με την καταστροφή ή τη συρρίκνωση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, όπου και εκδηλώνεται ένα κολοσσιαίο κύμα κοινωνικής εκκαθάρισης, συντριβής και ερημοποίησης. Αυτό που περιγράφουμε δεν είναι κάτι πρωτοφανές, ούτε συνωμοσιολογική σύλληψη. Ξέρουμε π.χ. πως η Χιλή του Πινοσέτ έγινε από τα «παιδιά του Σικάγο» του Μίλτον Φρίντμαν το αντίστοιχο τότε πεδίο πειραματισμού για τις νεοφιλελεύθερες συνταγές, που γενικεύτηκαν μετά παντού από τον Ρηγκανισμό-Θατσερισμό.

Επίλογος

Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις βιωματικές τραυματικές μας εμπειρίες, πείθουν τον καθένα πια πως η ΕΕ όχι μόνο δεν είναι «το σπίτι των λαών», αλλά αντίθετα και πάνω από όλα είναι η ενοποίηση των αστικών της τάξεων –φυσικά μεταξύ πολλών άλλων παραγόντων που τη συγκροτούν– με σκοπό την καθυπόταξη κάθε λαού σε κάθε χώρα χωριστά, ιδιαίτερα τώρα στις πυρακτωμένες συνθήκες της κρίσης. Ας αναλογιστούμε λίγο: θα μπορούσε χωρίς τις σιδερένιες πλάτες της ΕΕ, χωρίς αυτή τη δύναμη πυρός που η ΕΕ διαθέτει, οποιαδήποτε κυβέρνηση και επιμέρους ολιγαρχία, όπως η ελληνική, να καταργήσει σε μια νύχτα τις εργατικές, λαϊκές και δημοκρατικές κατακτήσεις ενός αιώνα; Ούτε στα πιο τρελά της όνειρα δε θα μπορούσε να φανταστεί η ελληνική ολιγαρχία μια τέτοιας κλίμακας καταβύθιση και συντριβή των δικαιωμάτων του κόσμου της εργασίας με ό,τι αυτό της προσφέρει στο επίπεδο της κυριαρχίας και της κερδοφορίας της. Είναι ένα πολύ ισχυρό αντάλλαγμα για τις ζημιές της, αλλά και για την παράλληλη υποβάθμιση που έχει υποστεί ο ελληνικός καπιταλισμός τόσο στο πλαίσιο της ΕΕ, όσο και στον παγκόσμιο καπιταλιστικό καταμερισμό στη διάρκεια της κρίσης.