Κομμουνισμός: Αναγκαιότητα και δυνατότητα της εποχής

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Ομάδα Εργασίας της Επιτροπής Θέσεων της Π.Ε. για το 5ο Συνέδριο του ΝΑΡ, 2024*

Ενώ οξύνεται η συστημική κρίση και προωθούνται βαθιά αντιδραστικά μέτρα σημαντικά τμήματα της εργατικής τάξης και της νεολαίας αντιλαμβάνονται ότι το μέλλον τους δεν «χωρά» στα στενά καλούπια του καπιταλισμού. Πλάι στην απογοήτευση και τη δυσαρέσκεια, αναπτύσσονται τάσεις αμφισβήτησης, ριζοσπαστικοποίησης και αναζήτησης ενός άλλου κοινωνικού προτύπου. Η ιστορία δεν τελειώνει, το ΤΙΝΑ δεν είναι ακλόνητο, οι επαναστάσεις δεν είναι παρωχημένες και η υπόθεση της κομμουνιστικής απελευθέρωσης αρχίζει να γίνεται και πάλι ορατή κι ελκυστική.

α) Εγγενείς αντιφάσεις του σύγχρονου καπιταλισμού

Στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, οι αντιθέσεις και αντιφάσεις οξύνονται, βαθαίνουν και εκδηλώνονται με εκτεταμένη, πολύπλευρη και παρατεταμένη κρίση. Ενώ δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μια αξιοβίωτη ζωή οι εργαζόμενοι βιώνουν τις στερήσεις και τον πόλεμο. Οι 4 στους 10 εργαζόμενους παγκοσμίως πάσχουν από εργασιακή εξουθένωση ενώ το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού είναι μονίμως άρρωστο λόγω μη-πόσιμου νερού.

β) Κρίση χωρίς προοπτική και αδιέξοδα

 Οι αναιμικοί ρυθμοί ανάπτυξης εναλλάσσονται με υφέσεις και οι προβλέψεις για επιστροφή στην ανεμπόδιστη πρόοδο του καπιταλισμού αποδεικνύονται ανεδαφικές. Βρισκόμαστε πλέον στη δίνη μίας γενικευμένης διεθνούς κρίσης που εκτός από την οικονομία εκδηλώνεται στα ζητήματα περιβάλλοντος και δημόσιας υγείας, ενώ συνδυάζεται με παρόξυνση του κοινωνικού και δημοκρατικού ζητήματος, πολέμους, και ποικίλες διακρίσεις. Η πανδημία ανέδειξε βασικά προβλήματα του σύγχρονου καπιταλισμού και, επιπλέον, ξεπροβάλλουν συνεχώς νέα πεδία της κρίσης, που αποκτούν μόνιμο χαρακτήρα (προσφυγικό, ενεργειακό κ.λπ.), χωρίς την ύπαρξη θετικής προοπτικής.

γ) Αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις

 Οι αναδιαρθρώσεις που συντελούνται στην καπιταλιστική οικονομία, με το μετασχηματισμό της παραγωγικής βάσης (εκτίναξη ψηφιακών υπηρεσιών και βιομηχανιών, «πράσινη μετάβαση»), τη συγκέντρωση ιδιοκτησίας και την καθολική επέκταση σε βάρος της εργασίας και της φύσης, καθώς και οι μετασχηματισμοί των κρατών για να στηρίξουν την καπιταλιστική κερδοφορία, δεν θα ανατρέψουν τη γενική τάση και εικόνα. Οι τομές ιστορικού χαρακτήρα, που προωθούνται και στρέφονται ενάντια στα εργασιακά δικαιώματα, οδηγούν στον ασφυκτικό έλεγχο της εργασίας (ψηφιακή κάρτα εργασίας, ειδικά λογισμικά ελέγχου, παρατηρητήρια παρακολούθησης της εργασίας κ.λπ.) και την αντιδραστική αναδόμηση των εργασιακών σχέσεων (ελαχιστοποίηση προσωπικού, ενοικιάσεις εργαζομένων, τηλεργασία, εργαζόμενοι-λάστιχο κοκ.). Επίσης, περιστέλλουν συλλογικές και ατομικές ελευθερίες πλήττοντας τη δυνατότητα κοινωνικού και πολιτικού αγώνα της εργατικής τάξης και των καταπιεζόμενων στρωμάτων (π.χ. απαγορεύσεις διαδηλώσεων, καθεστώτα έκτακτης ανάγκης λόγω πανδημίας ή του πολέμου στην Ουκρανία, στην Ελλάδα ο νόμος Χατζηδάκη)^. Αυτές οι τομές δεν αποτελούν βασικά μια αντιδημοκρατική παρέκκλιση ή τη «λανθασμένη γραμμή» κάποιων πολιτικών κύκλων, αλλά απορρέουν από αντικειμενικές αλλαγές στην βάση του σύγχρονου καπιταλισμού, ο οποίος απαιτεί συνεχή επέκταση και δεν έχει περιθώρια για «ταξικούς συμβιβασμούς». Είναι αδύνατο να αντιμετωπιστούν από τον κόσμο της εργασίας, χωρίς την ύπαρξη στρατηγικών απαντήσεων που κινούνται εκτός του καπιταλιστικού πλαισίου.

δ) Ο κομμουνισμός, μόνη διέξοδος από τη δυστοπία

Στο σύγχρονο καπιταλισμό η πλειοψηφία των κατοίκων του πλανήτη δεν διαθέτει τα στοιχειωδώς απαραίτητα μέσα επιβίωσης και καταδικάζεται σε μια εξαντλητική καθημερινότητα. Ο καπιταλισμός αποτελεί κίνδυνο για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη πράγμα που αποδεικνύει ο πολλαπλασιασμός των πολεμικών συγκρούσεων, η ενισχυμένη καταστροφικότητά τους και η επάνοδος της απειλής πυρηνικού ολοκαυτώματος. Ταυτόχρονα ο ανταγωνισμός για αγορές, πλουτοπαραγωγικούς πόρους και ενεργειακές πηγές εντείνεται την ώρα που το κεφάλαιο παγκοσμίως διακρίνεται για τις περιβαλλοντοκτόνες πρακτικές του δημιουργώντας μία περιβαλλοντική κρίση που απειλεί τους ίδιους τους όρους ύπαρξης της ανθρωπότητας. Ενδεικτικά ο ρυθμός αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα είναι 100 φορές ταχύτερος από την τελευταία περίοδο αύξησης πριν 10.000 χρόνια. Εκατό μόλις εταιρίες ευθύνονται για το 70% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από το 1988 και μετά. Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και η πρόσφατη πανδημία με τα 6 εκ. καταγεγραμμένους θανάτους παγκοσμίως.

Η γενικευμένη αυτή δυστοπία αξιοποιείται από το σύστημα ώστε να πειστούν οι λαοί πως δεν υπάρχει εναλλακτική διέξοδος και άλλη στρατηγική για την ανθρωπότητα πέρα από αυτή των δυνάμεων του κεφαλαίου.

Σε αυτές τις συνθήκες, η κομμουνιστική προοπτική για την ανθρωπότητα αποτελεί τη μοναδική καθολική απάντηση στην αντιδραστική επίθεση του συστήματος.

α) Για την καθολική πρόσβαση στον κοινωνικό πλούτο, την επάρκεια και το αναπτυγμένο περιεχόμενό του

 Η αξία των προϊόντων που παράγονται ετησίως σε παγκόσμια κλίμακα υπολογίζεται ότι ανέρχεται περίπου στα 80 τρισεκατομμύρια δολάρια. Κατά συνέπεια υπάρχουν οι δυνατότητες για να εξασφαλιστεί αξιοπρεπής διαβίωση σε κάθε άνθρωπο, να παρέχεται σε όλους δωρεάν υγεία υψηλού επιπέδου και να καλυφθούν παγκοσμίως οι ανάγκες για μόρφωση και πολιτιστική δημιουργία. Αυτό οφείλεται αποκλειστικά σε όσους πραγματικά παράγουν τον κοινωνικό πλούτο, κυρίως στην εργατική τάξη, και δείχνει ότι η κοινωνία μπορεί να ευημερεί χωρίς να υπάρχουν καπιταλιστές. Ωστόσο, η αστική τάξη «ρουφά το μεδούλι» της ανθρώπινης εργασίας. Το 2020 ο παγκόσμιος πλούτος εκτιμιόταν στα 400 τρις δολάρια, αλλά οι 2.153 δισεκατομμυριούχοι του πλανήτη συγκέντρωναν περισσότερα χρήματα από το 60% του πληθυσμού της Γης.

Η σκανδαλώδης έκρηξη των κοινωνικών ανισοτήτων αναγκάζει τμήματα της αστικής τάξης να αναφέρονται σε μέτρα «ανακούφισης», πιο «δίκαιες» πολιτικές ή ακόμα και σε ένα πιο αναδιανεμητικό και λιγότερο άνισο καπιταλισμό. Όμως ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός ενισχύει εκθετικά την (ενδογενή στον καπιταλισμό) τάση αύξησης της ανισότητας. Προϋπόθεση για να αρθεί η ταξική ανισοκατανομή είναι οι εμπράγματοι όροι της παραγωγής να γίνουν ιδιοκτησία των ίδιων των εργατών. Η πραγματική ισότητα και δικαιοσύνη στην κατανομή μπορεί να υπάρξει μόνο στον κομμουνισμό, όπου η εργασία χειραφετείται και το προϊόν της καθίσταται κοινωνικό και όχι ατομικά ιδιοποιημένο. Ο πλούτος στην κομμουνιστική κοινωνία δεν ταυτίζεται με την αστική ιδιοκτησία και τη χυδαία αντίληψη του «έχειν», ούτε μόνο με την επάρκεια αγαθών για την κάλυψη στοιχειωδών ζωτικών αναγκών, αλλά επαναπροσδιορίζεται σύμφωνα με τις πολύπλευρες και αναπτυσσόμενες ανάγκες του «ολοκληρωμένου ανθρώπου».

β) Η επιστημονική – τεχνολογική πρόοδος και οι δυνατότητες απελευθέρωσης

Οι νεότερες τομές στην επιστήμη και την τεχνολογία καθιστούν επίκαιρο το αίτημα της κομμουνιστικής απελευθέρωσης. Αφενός, ενισχύουν άμεσα τη δυνατότητα του κομμουνισμού γιατί, σε συνθήκες εξουσίας της εργατικής τάξης, προσφέρουν μία επαρκή τεχνική βάση για αποφασιστική άνοδο του βιοτικού επιπέδου και για τις αρχικές αλλαγές σε νευραλγικούς τομείς. Η δυνατότητα του κομμουνισμού προϋποθέτει και ενισχύεται από την απελευθέρωση των ίδιων των παραγωγικών δυνάμεων από τα δεσμά του κεφαλαίου, που θα επιτρέψει, στο βαθμό που θα αλλάζουν επαναστατικά οι κοινωνικές σχέσεις, στην επιστήμη και την τεχνολογία να αναπτυχθούν και να διαμορφωθούν όπως αντιστοιχεί σε μια πραγματική ενότητα κοινωνίας - φύσης.

Η εφαρμογή της επιστήμης στην άμεση παραγωγή έχει οδηγήσει τις τελευταίες δεκαετίες σε κατακόρυφη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας (για το διάστημα 1951-2017, 1242% για τη Γερμανία και 680% για την Ελλάδα). Ένας μέσος εργαζόμενος στις ΗΠΑ μπορεί να παράγει μέσα σε 11 ώρες όσα προϊόντα παράγονταν το 1950 σε 40 ώρες. Επιπλέον, οι σύγχρονες επιστημονικές εφαρμογές στην παραγωγή (αυτοματοποιημένες διαδικασίες, «έξυπνες μηχανές», ψηφιακές εφαρμογές κ.λπ.) εντείνουν τη δυσαναλογία ανάμεσα στην απαιτούμενη εργασία και «τη δύναμη της παραγωγικής διαδικασίας που η εργασία επιβλέπει». Αποκαλύπτεται η δυνατότητα να σαρωθεί η «μίζερη βάση» του καπιταλισμού, που στηρίζεται στην ιδιοποίηση ξένου εργάσιμου χρόνου, και να αυξηθεί κατά πολύ ο διαθέσιμος χρόνος των ατόμων και της κοινωνίας για ελεύθερη δημιουργική δραστηριότητα, που θα πάρει τη θέση της καταναγκαστικής εργασίας.

γ) Η σύγχρονη εργατική τάξη αναδεικνύεται το καθοριστικό κοινωνικό υποκείμενο απελευθέρωσης

Τα διεθνή δεδομένα για τη σύγχρονη εργατική τάξη αποδεικνύουν ότι είναι η πλειοψηφική κοινωνική δύναμη στον πλανήτη (περίπου 61% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού στην Ελλάδα), με το ειδικό της βάρος διαρκώς να αυξάνεται. Είναι πιο μορφωμένη από ποτέ, με μεγαλύτερη εξειδίκευση και πιο εκτεταμένο συνδυασμό πνευματικής-χειρωνακτικής εργασίας. Είναι περισσότερο πολυσύνθετη και πολυεθνική, σε σχέση με το παρελθόν. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά στοιχειοθετούν έναν υψηλό βαθμό αντικειμενικής «ωριμότητας» της τάξης, για να δράσει επαναστατικά. Αντιθέτως, ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός τείνει να την μετατρέψει σε μία ασπόνδυλη πληβειακή «μάζα», να ενισχύσει τον ατομισμό και να προωθήσει τεχνητές διαιρέσεις στο εσωτερικό της.

Οι ικανότητες της σύγχρονης εργατικής τάξης εκδηλώνονται στις νεότερες διεθνείς εξελίξεις. Παρόλο που σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος της πανδημίας, είναι η τάξη που κρατάει όρθια την κοινωνία αποδεικνύοντας ότι μπορεί να αναλάβει τα ηνία της.

 Ο κομμουνισμός προβάλλει σαν ρεαλιστική δυνατότητα, γιατί η σύγχρονη εργατική τάξη μπορεί να αποτελέσει το κοινωνικό υποκείμενο που έχει ανάγκη και συμφέρον από την επανάσταση μέχρι τέλους, από την προοπτική της κομμουνιστικής απελευθέρωσης. Μια σειρά υλικές (θέση στην παραγωγή και στο σύστημα παραγωγής, αριθμητικό μέγεθος, έλλειψη προοπτικής εντός του συστήματος) και πολιτισμικές προϋποθέσεις (εμπειρία, συλλογική πειθαρχία, αξίες κ.λπ.) δημιουργούν τον ρόλο της εργατικής τάξης και την ικανότητα να εντάξει τα άλλα καταπιεζόμενα και εκμεταλλευόμενα στρώματα σε ένα ιστορικό κοινωνικοπολιτικό μπλοκ απελευθέρωσης από τα αστικά δεσμά.

α. Τάσεις απελευθέρωσης του ανθρώπινου χρόνου από τα δεσμά του κέρδους

Το κεφάλαιο από τη μια πλευρά με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας διαμορφώνει προϋποθέσεις αύξησης της παραγωγικότητας, του παραγόμενου πλούτου, με ταυτόχρονη ελάττωση του χρόνου εργασίας και αύξηση του ελεύθερου χρόνου. Από την άλλη η ιδιωτική-ατομική ιδιοκτησία και η καπιταλιστική μορφή ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, (παραγωγή υπεραξίας, διατήρηση ανταλλακτικής αξίας) ακρωτηριάζουν αυτές τις δυνατότητες.

Οι συνέπειες όξυνσης αυτής της αντίθεσης είναι πολλές. Έκρηξη/διαρθρωτική ποιότητα της ανεργίας, εντατικοποίηση της εργασίας, ποιοτική-ποσοτική μείωση του ελεύθερου χρόνου, επέκταση της εργάσιμης ημέρας, ελαστική εργασία, δηλαδή αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης της εργαζόμενης κοινωνίας. Ο σύγχρονος καπιταλισμός επεκτείνει την κυριαρχία του κεφαλαίου συγχωνεύει και ενοποιεί σε αντιδραστική κατεύθυνση το χρόνο εργασίας, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας και τον ελεύθερο χρόνο, στα πλαίσια μιας 24ωρης υπερεντατικής εκμετάλλευσης.

Η εργασία σήμερα προϋποθέτει την ανάγκη επιστημονικής παιδείας, πολιτισμού, ενημέρωσης και δημιουργικότητας. Διαμορφώνεται η τάση περάσματος στη δημιουργική εργασία ως βασική ανάγκη του κοινωνικού ανθρώπου. Αναδεικνύεται η ανάγκη διεκδίκησης της κυριαρχίας των παραγωγών πάνω στον πρόσθετο χρόνο εργασίας, αύξησης του ελεύθερου χρόνου ως μέτρο κοινωνικού πλούτου, ενοποίηση του ανθρώπινου χρόνου, δημιουργική εργασία με επαναστατικό μετασχηματισμό των σχέσεων παραγωγής ως την πλήρη χειραφέτηση του κοινωνικού ατόμου από τα δεσμά των υποδουλωτικών σχέσεων παραγωγής.

β. Τάσεις εξέγερσης της ζωντανής εργασίας απέναντι στη νεκρή εργασία

Η ανάπτυξη της παραγωγικής δύναμης της εργασίας με την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, η τεράστια παραγωγή πλούτου η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου διαμορφώνει όρους χειραφέτησης των εργαζόμενων από την καταναγκαστική εργασία, αναίρεσης της υποταγής της ζωντανής εργασίας στην αναπαραγωγή της νεκρής (κεφάλαιο).

Αντίθετα με αυτές τις δυνατότητες, ζούμε στην εποχή του μεγαλύτερου, αλλοτριωμένου κοινωνικού πλούτου και της μεγαλύτερης κοινωνικής αθλιότητας. Οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτύσσονται σε ανώτερο βαθμό και ταυτόχρονα σε καθηλώνονται στα όρια της κοινωνικής φτώχειας.

Η δυνατότητα για αύξηση του βαθμού δημιουργικότητάς της εργασίας, επανασύνδεσης του ανθρώπου με τη ζωτική του ουσία και τον κοινωνικό του εαυτό καταπνίγεται και στρεβλώνεται από την εξουσία του κεφαλαίου. Μετατρέπεται σε εκρηκτική άνοδο της ανεργίας, πολεμική καταστροφή πλεονάζοντος πληθυσμού και εμπορικών πλεονασμάτων.

Το εργατικό, επαναστατικό κίνημα οφείλει να θέσει τα ζητήματα ριζικού μετασχηματισμού του περιεχομένου και της μορφής των παραγωγικών μέσων, μεθόδων, συνολικά των παραγωγικών δυνάμεων και του προσανατολισμού τους στη διαμόρφωση των πραγματικών κοινωνικών αναγκών. Αυτή οφείλει να είναι μια αλλαγή όχι μόνο του κτήτορα αλλά και του κτήματος, του καθορισμού όχι μόνο ποιος θα είναι ο ιδιοκτήτης του πλούτου αλλά και ποιος θα είναι αυτός ο πλούτος.

γ. Τάσεις για το ξεπέρασμα της αντίθεσης χειρωνακτικής-διανοητικής εργασίας και του ταξικού καταμερισμού εργασίας

Στην εποχή μας αναπτύσσεται ο επιστημονικός χαρακτήρας της εργασίας και της παραγωγής. Εμφανίζεται η δυνατότητα υπέρβασης της διάκρισης διανοητικής – χειρωνακτικής εργασίας, του ταξικού καταμερισμού εργασίας αλλά και δυνατότητα οριζόντιας, πολύπλευρης, πολυτεχνικής και ανθρωπιστικής εκπαίδευσης για όλους. Την ίδια στιγμή βαθαίνει η μερικότητα, η εξειδίκευση και κατάρτιση, απογειώνονται οι ταξικοί φραγμοί και η ταξική αναδιάρθρωση στην εκπαίδευση. Η εκμετάλλευση των επιτευγμάτων της επιστήμης ενάντια στους εργαζόμενους και η μετατροπή της επιστήμης σε εχθρική δύναμη απέναντι στην εργασία, σε μια δύναμη που την εξουσιάζει είναι χωρίς προηγούμενο συμπληρώνει την εικόνα.

Στη διαδικασία της εργασίας αναδεικνύονται ενισχυμένες τάσεις ενότητας της παραγωγής με την εκπαίδευση, της απαίτησης του συλλογικού, πολυτεχνικού, επιστημονικού εργάτη που θα μπορεί να λειτουργεί σε ευρύτερο εθνικό και διεθνικό πλαίσιο, με την ικανότητά του να διατρέχει όλους τους τομείς -κύκλους παραγωγής και γνώσης σε όλη του τη ζωή. Με ανάπτυξη ταυτόχρονα της ικανοποίησης, της απόλαυσης και της καλλιέργειας στην τέχνη και την επιστήμη.

Μέσα στη σύγχρονη κοινωνία εμφανίζονται με στρεβλή, παραμορφωμένη μορφή οι δυνάμεις και οι σχέσεις που απαιτούν, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, την κατάργηση του ταξικού καταμερισμού εργασίας, στη γνώση και τις δημόσιες υποθέσεις, το ξεπέρασμα της αντίθεσης διευθυντή – διευθυνόμενων. Η εργατική τάξη της εποχής μας με νέα σύνθεση και δυνατότητες προβάλλει όλο και περισσότερο σαν η δύναμη που δύναται να καταργήσει αυτόν τον καταμερισμό, να διεκδικήσει την «αντικατάσταση του μερικού ατόμου, του απλού φορέα μιας επιμέρους κοινωνικής λειτουργίας, από το ολοκληρωμένα, ανεπτυγμένο άτομο, για το οποίο οι διάφορες κοινωνικές λειτουργίες είναι διαδοχικοί τρόποι δραστηριοποίησης» (Κ. Μαρξ, Κεφάλαιο)

δ. Τάσεις για το ξεπέρασμα της αντίθεσης κοινωνίας φύσης όχι με καταστροφή αλλά ισορροπία

Ο καπιταλισμός διαμόρφωσε τους όρους για την κατάκτηση μιας σχετικής γνώσης και εξήγησης του κόσμου γύρω μας και της απαλλαγής του ανθρώπου από την αγωνία της καθημερινής επιβίωσης και το φόβο του καθημερινού θανάτου. Ταυτόχρονα η λογική ανάπτυξής του έφτασε το γήινο σύστημα -και όχι μόνο- στα όρια της βαρβαρότητας και της αυτοκαταστροφής.

Από την κλιματική αλλαγή μέχρι την κατάρρευση της βιοποικιλότητας και από τις μεγαλουπόλεις τέρατα έως τη βιομηχανική γεωργία/κτηνοτροφία και τον αιώνα των πανδημιών, ο πλανήτης καθίσταται μη βιώσιμος.

Η επιβίωση της ζωής στον πλανήτη εξαρτάται από την αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων. Η τάση χειραφέτησης του κοινωνικού εργαζόμενου ανθρώπου από τα δεσμά της αλλοτριωμένης εργασίας και της καπιταλιστικής παραγωγής αποτελεί τον πυρήνα μιας σχέσης αρμονικής αλληλεπίδρασης γενικά απέναντι στη φύση. Ο κομμουνισμός είναι το κατάλληλο κοινωνικό σύστημα για μια τέτοια αρμονική σχέση αφού οι κλάδοι της παραγωγής και οι δημόσιες υποθέσεις θα διευθύνονται με βάση τα κοινωνικά συμφέροντα και με συμμετοχή όλων των μελών της κοινωνίας. Έτσι, η αξιοποίηση της φύσης θα γίνεται με παράλληλη φροντίδα για τις επόμενες γενιές, την εξασφάλιση ενός πλεονάσματος παραγωγής για περίπτωση ανάγκης χωρίς εξάντληση των φυσικών αποθεμάτων και την εξάλειψη της αντίθεσης πόλης-υπαίθρου.

ε. Τάσεις απελευθέρωσης της επιστήμης και της γνώσης

Η επιστήμη είναι απαραίτητη στον άνθρωπο για να διεισδύσει στην ουσία των πραγμάτων αφού η μορφή εμφάνισης και η ουσία τους δεν συμπίπτουν άμεσα. Αφορά τον υλικό κόσμο που μας περιβάλλει αλλά και την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη ως βιολογικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό όν.

Η επιστήμη συνδέεται άμεσα με την τεχνολογία, με τη μετατροπή των επιστημονικών γνώσεων σε μέσα εργασίας, την εμπλοκή τους στον ίδιο τον τρόπο εργασίας, στις μεθόδους οργάνωσης και διεύθυνσης της παραγωγικής δραστηριότητας. Αυτή ακριβώς η λειτουργία της, ως παραγωγικής δύναμης της κοινωνίας, δίνει στην ανθρωπότητα τη δυνατότητα να υπερβαίνει τους περιορισμούς και τους κινδύνους του φυσικού περιβάλλοντος, να ανιχνεύει τους νόμους κίνησής του, να δημιουργεί μέσα στον κόσμο της φυσικής αναγκαιότητας τη δική του κοινωνική, πολιτισμική πραγματικότητα, να πορεύεται προς τη θετική του ελευθερία. Ταυτόχρονα η επιστήμη αφορά στη συνείδηση, το φιλοσοφικό και οντολογικό στοχασμό, τη γλώσσα, την τέχνη, τις κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές σχέσεις, διασταυρώνεται με το ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι. Μπορεί να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τις προκαταλήψεις και το φόβο, να αναπτύξει την αισθητική του καλλιέργεια, την ιστορική αυτοσυνείδηση, την κοινωνική του ύπαρξη.

 Όμως εντός του κεφαλαιοκρατικού συστήματος παραγωγής, συνιστά δύναμη αποξενωμένη από τις ανάγκες της κοινωνίας υποταγμένη σε ιδιοτελή συμφέροντα του κέρδους και της ανθρώπινης καταπίεσης και χειραγώγησης. Έτσι οι εφαρμογές της στρέφονται πολύ συχνά εναντίον των ανθρώπων και της φύσης. Τα αίτια αυτής της κατάστασης δε βρίσκονται στην ίδια την επιστήμη αλλά στην αλλοτρίωση της εργασίας-της δραστηριότητας που αντικειμενοποιεί τη γνώση- από τους παραγωγούς και την εμφάνιση απέναντί τους σαν εχθρικό κεφάλαιο. Πολλές φορές τα αποτελέσματα της επιστήμης αντί να μπουν στην υπηρεσία των κοινωνικών αναγκών, μετατρέπονται σε ιδιωτικές πατέντες, με πιο χαρακτηριστικό το ζήτημα των φαρμάκων και των εμβολίων στην πανδημία.

Η μετατροπή της επιστήμης σε παραγωγική δύναμη συνάπτεται με την ανάγκη της κοινωνικής σχεδίασης της επιστημονικής έρευνας, των κατευθύνσεων, των προτεραιοτήτων της και των τρόπων αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της. Ένα σύστημα παραγωγής που βασίζεται στην επιστήμη χρειάζεται ανθρώπους που να συμμετέχουν ενεργά στην επιστημονική έρευνα, να δημιουργούν γνώσεις κι όχι μόνο να τις χρησιμοποιούν, να σχεδιάζουν καθολικά για τις ανθρώπινες, κοινωνικές ανάγκες. Οι επιστήμονες οφείλουν να ανταλλάσσουν, να διαδίδουν και να καλλιεργούν τις επιστημονικές γνώσεις, ώστε να τις κρίνουν, κι όχι να τις αποθησαυρίζουν. Οφείλουν να βοηθούν στην εξοικείωση όλων των ανθρώπων μέσω της εκπαίδευσης με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης, τα φιλοσοφικά ζητήματα της γνώσης, τη διαμόρφωση συνείδησης.

Στ. Τάσεις για να κατακτήσουμε την ελευθερία «από» και να προσεγγίσουμε την ελευθερία «για να» του κοινωνικού ανθρώπου

Σήμερα, ενώ υπάρχουν οι αντικειμενικές δυνατότητες ο άνθρωπος βρίσκεται ταυτόχρονα «έτη φωτός μακριά και μια ανθρώπινη τρίχα κοντά», από την κοινωνική χειραφέτηση..

Ο σύγχρονος καπιταλισμός ωθεί την ανελευθερία στο έπακρο. Με την οικονομική «απορρύθμιση» και την εμπορευματοποίηση των πάντων, παράγονται οικονομικές δυνάμεις και σφοδρές κρίσεις που επιδρούν τυφλά και ανεξέλεγκτα στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Την ίδια στιγμή που εθνικιστικά αφηγήματα, οράματα οικονομικής «ανάπτυξης», «ευρωπαϊκής ενοποίησης» κοκ. καλλιεργούν μια εικόνα επίπλαστης ενότητας της κοινωνίας και «κοινού συμφέροντος». Κράτη και διεθνείς καπιταλιστικοί οργανισμοί συγκεντρώνουν υπερεξουσίες και ορθώνονται σαν εχθρικές δυνάμεις ανεξάρτητες από την κοινωνική πλειοψηφία.

Η ελευθερία ξεκινά από την κατανόηση της αναγκαιότητας. Όσο περισσότερο ο άνθρωπος γνωρίζει την αναγκαιότητα των νόμων της φύσης αλλά και αυτών που ρυθμίζουν τη σωματική και πνευματική ύπαρξή του, τόσο περισσότερο μπορεί να αποφασίζει ελεύθερα, να επιλέγει και να ορίζει τις πράξεις του. Να παύει να είναι έρμαιο τυφλών δυνάμεων που κυριαρχούν πάνω του.

ζ. Τάσεις απελευθέρωσης της δημιουργικότητας και της τέχνης, για να παράγουμε με τους νόμους της ομορφιάς

Η τέχνη, ο πολιτισμός είναι αναγκαία για την διαμόρφωση του ολοκληρωμένου ανθρώπου ως αναπόσπαστες εκφράσεις της ανθρώπινης διανόησης. Η τέχνη ως πεδίο εξωτερίκευσης της αισθητικής πλευράς της συνείδησης είναι μια ενεργητική μορφή συνειδητοποίησης του κόσμου, του εαυτού, των σχέσεων με τη φύση και μεταξύ των ανθρώπων, μια απόλαυση κατανόησης και επικοινωνίας με «αισθήματα, χρώματα, ήχους, λέξεις και κινήσεις». Η πολιτισμική δραστηριότητα αποτελεί προϋπόθεση της ανάπτυξης της γνώσης και της επιστήμης. Η μόρφωση, η παραγωγή γνώσεων με κοινωνική ματιά, προϋποθέτει ενεργοποίηση της δημιουργικότητας, της φαντασίας, της ηθικής, της διαίσθησης, της αισθαντικότητας, των αισθήσεων και της αισθητικής. Προϋποθέτει δηλαδή υποκείμενα, ανεπτυγμένες προσωπικότητες που είναι ικανά να σκεφτούν πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση, να σχεδιάσουν εναλλακτικούς δρόμους με ορίζοντα τις ανάγκες και την εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία η τέχνη υφίσταται την επίδραση των σχέσεων βαθύτατης αλλοτρίωσης. Οι κυρίαρχες σχέσεις παραγωγής, γενούν αυθόρμητα και σε μεγάλη κλίμακα μια ανορθολογική κοσμοαντίληψη και εμπορευματοποιούν τα πάντα. Η βαθιά κοινωνική αποξένωση , η παρακμή της κοινωνικής συνείδησης, υπονομεύει το ρόλο του καλλιτεχνικού έργου ως μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων με τον εαυτό τους και μεταξύ τους.

Η αληθινά ανθρώπινη εργασία, η εργασία στην κοινωνικά ώριμη μορφή της, αποτελεί δραστηριότητα με στόχο την εξωτερίκευση και καλλιέργεια του πλούτου της προσωπικότητας. Γι’ αυτό και η χειραφετημένη εργασία, ως ελεύθερη δημιουργική δραστηριότητα, προσεγγίζει την τέχνη, αποκτά χαρακτηριστικά καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι άνθρωποι δημιουργούν με τους νόμους της ομορφιάς.

Η. Τάσεις για μια αρμονική κοινωνία χωρίς διακρίσεις, των χειραφετημένων, κοινωνικών ανθρώπων. Για την «κοινωνική ανθρωπότητα».

Η επιστημονική, τεχνολογική ανάπτυξη, η δυνατότητα μαζικής εκπαίδευσης και μόρφωσης, η δυνατότητα αισθητικής, καλλιτεχνικής, φιλοσοφικής καλλιέργειας, η δυνατότητα μαζικής επικοινωνίας και η δυνατότητα απαλλαγής του ανθρώπου από κάθε είδους καταναγκασμούς στην αναζήτηση της καθολικής ουσίας του, δίνουν τη δυνατότητα ξεπεράσματος βαθιών αντιανθρώπινων ιδεών και συμπεριφορών. Ζητήματα ανωτερότητας κατωτερότητας λόγω φύλου, χρώματος, σεξουαλικής προτίμησης, φυλής και έθνους, πατριαρχικές, ρατσιστικές, φασιστικές αντιλήψεις, αναπαράγονται καθημερινά από την κυρίαρχη ιδεολογία.

Καθοριστικός παράγοντας είναι το πλαίσιο της ατομικής ιδιοκτησίας και της εκμετάλλευσης, της αλλοτρίωσης και της αποξένωσης που γίνεται ακόμα πιο ζοφερό σε συνθήκες ολοκληρωτικού καπιταλισμού.

Καμιά ουσιαστική ενοποίηση του ανθρώπου με τον εαυτό του, τους άλλους και τη φύση, καμιά κοινωνική χειραφέτηση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί αν η ζωτική δραστηριότητα του εργάτη ανήκει στο κεφάλαιο. Γιατί τότε το αποτέλεσμα είναι «ο εργαζόμενος άνθρωπος να αισθάνεται ελεύθερος μόνο στις κτηνώδεις λειτουργίες του – δηλαδή να τρώει, να πίνει, να τεκνοποιεί, να έχει σωματική φροντίδα, άντε και να έχει ένα σπίτι ενώ στις ανθρώπινες λειτουργίες του αισθάνεται πιο πολύ σα κτήνος. Το κτηνώδες γίνεται ανθρώπινο και το ανθρώπινο κτηνώδες…Τα παραπάνω βέβαια είναι και αυτά ανθρώπινες λειτουργίες όμως γίνονται κτηνώδεις στην αφαίρεση που τις χωρίζει από την υπόλοιπη σφαίρα της ανθρώπινης δραστηριότητας και τις μετατρέπει σε τελικούς-μοναδικούς σκοπούς» (Μάρξ)

Η δραστηριότητα του ανθρώπου, από την παραγωγή ενός αντικειμενικού κόσμου, την επεξεργασία της φύσης μέχρι το γράψιμο ενός ποιήματος, το φιλοσοφικό αναστοχασμό, την πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, την απόλαυση του έρωτα και της αγάπης και το κτίσιμο ουσιαστικών σχέσεων, αποτελούν την επιβεβαίωση του σαν καθολικό, ενσυνείδητο, κοινωνικό ον.

Μια από τις τομές της μαρξιστικής ανάλυσης και σκέψης έγκειται στη θεμελίωση της επαναστατικής θεωρίας ως δείκτη για την επαναστατική πράξη, σε αντιδιαστολή με προγενέστερες ουτοπικές προσεγγίσεις μιας άλλης κοινωνίας. Αποβαραθρώνοντας τον κομμουνισμό από το πλαίσιο του φαντασιακού, ο Μαρξ τον καθιέρωσε σαν την “κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων”- σαν τάση, δυνατότητα αλλά και αναγκαιότητα που γεννιέται από τον σημερινό καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής Οι τομές σε επίπεδο φιλοσοφίας και πολιτικής οικονομίας αποσκοπούν στο να αποτελέσουν ένα όπλο στα χέρια της εργατικής τάξης, του υποκειμένου δηλαδή της επαναστατικής διαδικασίας, δεν αποτελεί μια “θεωρία για τον εαυτό της”, αλλά μια θεωρία με ορισμένο τον σκοπό την ανατροπή του συστήματος, την κατάργηση της εκμετάλλευσης από τον άνθρωπο και τη δημιουργία μιας άλλης κοινωνίας. Συνεπώς, ο μαρξισμός δεν μπορεί παρά να είναι επαναστατικός- ένας μαρξισμός όπου ακολουθώντας την “συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης” επιδιώκει συνεχώς να αναπτύσσεται κόντρα στον δογματισμό και τον αναθεωρητισμό που του αφαιρούν την αξία χρήσης.

Για να μπορέσει η επαναστατική θεωρία να μας βοηθήσει στην αναμέτρηση με τα παραπάνω ερωτήματα οφείλει να αντλήσει τα καύσιμά της από την σύγχρονη πραγματικότητα με σκοπό να την αλλάξει. Οφείλουμε να επιμείνουμε στην προσπάθεια αναγνώρισης των σύγχρονων τάσεων που διαμορφώνουν την κοινωνική συνείδηση με σκοπό να παρέμβουμε σε αυτήν. Άρα κρίσιμα θέματα είναι η μελέτη των σταδίων εξέλιξης του καπιταλισμού, της διαδικασίας των κρίσεων και της διαδικασίας παραγωγής και εργασίας καθώς και η επεξεργασία των εργαλείων εμπειρικής έρευνας της μαρξιστικής θεωρίας. Το πιο κρίσιμο όμως απ’ όλα είναι η παραγωγή των αναγκαίων θεωρητικών και προγραμματικών επεξεργασιών που απαιτούνται για την ανασυγκρότηση του κομμουνιστικού ρεύματος και τη νικηφόρα ανάκαμψη του εργατικού κινήματος. Η κομμουνιστική προοπτική προϋποθέτει την στράτευση σε μια θετική αντιπρόταση που αποκτά σάρκα και οστά μέσα από την επιβεβαίωσή της στην πράξη, έτσι ώστε να μπορέσει να γίνει και πάλι ο κομμουνισμός στον 21ο αιώνα υπόθεση της εργατικής τάξης και των μαζών που κινητοποιούνται, καύσιμο για τους αγώνες του σήμερα και έμπνευση για την κοινωνία του αύριο.

Μελετάμε και αναμετριόμαστε με τα ρεύματα που έχουν καθορίσει την ανάπτυξη της θεωρίας μέχρι τώρα, από τη σκοπιά της κομμουνιστικής επαναθεμελίωσης

Σε αυτή την υπόθεση κρίνεται αναγκαία η αναμέτρηση με ρεύματα που έχουν καθορίσει την ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας, αποτιμώντας και αξιοποιώντας την εμπειρία τους και τις θεωρητικές τους επεξεργασίες αλλά και τις αντινομίες τους και τις θεωρήσεις που οδήγησαν στην κατάρρευση ή στην ναρκοθέτηση της απόπειρας του συλλογικού επαναστατικού προτάγματος.

Η περιγραφή της κομμουνιστικής απελευθέρωσης στον 21ο αιώνα προϋποθέτει την θαρρετή αναγνώριση και ακριβή ανάλυση των σύγχρονων τάσεων υπέρβασης της καπιταλιστικής πραγματικότητας. Εφοδιασμένοι/ες με την πλούσια εμπειρία του προηγούμενου αιώνα αλλά και την δυναμική των εξεγέρσεων του σήμερα όπου διαμορφώνεται η κοινωνική πρωτοπορία στοχεύουμε να συμβάλλουμε καθοριστικά σε αυτή τη διαδικασία.

α. Η α-τ επιδιώκει την ιστορική της δικαίωση και τη δυσφήμιση του κομμουνισμού

 Ενώ όλο και περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη θέτουν - έστω και ανολοκλήρωτα και ανεπεξέργαστα – το ζήτημα μίας σοσιαλιστικής/κομμουνιστικής οργάνωσης της κοινωνίας, μία συνήθης γραμμή άμυνας της αστικής ιδεολογίας αποτελεί το γνωστό «ο σοσιαλισμός επιχειρήθηκε αλλά απέτυχε». Η θέση αυτή προπαγανδίζει την ανωτερότητα της καπιταλιστικής παραγωγής και οργάνωσης με βασικό επιχείρημα την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την οικονομική ανωτερότητα της Δυτικής Ευρώπης απέναντι στην Ανατολική κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Περαιτέρω αυτή η θέση διανθίζεται με αντιεπιστημονικές γαρνιτούρες περί εγγενούς ανθρώπινης τάσης προς τον εγωισμό, τον ανταγωνισμό και τη διάκριση υποστηρίζοντας πως μία σοσιαλιστική/κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνίας αντιβαίνει στην «ανθρώπινη φύση» και άρα είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Τέλος, κύριο ιδεολογικό όπλο του αστικού κόσμου αποτελεί η δυσφήμιση του κομμουνισμού ως ιδεολογίας που ρέπει προς τον ολοκληρωτισμό και την τυραννία. Δεν είναι τυχαίο ότι από την κατάρρευση των κρατών του «υπαρκτού σοσιαλισμού» έως σήμερα έχουν δαπανηθεί δισεκατομμύρια παγκοσμίως για την προπαγάνδιση αυτών των θέσεων και την εγγραφή τους στη συλλογική συνείδηση, μέσω μιντιακής προπαγάνδας, της σχολικής εκπαίδευσης, πολιτικών αξιοποίησης του δημόσιου χώρου και δράσεων που στοχεύουν την κοινωνία των πολιτών.

Συνολικός στόχος της παραπάνω προσπάθειας από την πλευρά του συστήματος δεν είναι μόνο μία «ιστορική δικαίωση» αλλά η προληπτική δυσφήμιση της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής προοπτικής ως εναλλακτικής στην υπαρκτή βαρβαρότητα του καπιταλισμού. Πολύ απλά, αν «ο κομμουνισμός δοκιμάστηκε και απέτυχε» τότε εύκολα προκύπτει ο συλλογισμός ότι μια νέα προσπάθεια αποτελεί στην καλύτερη περίπτωση ματαιοπονία, στη χειρότερη, δε, δρόμο προς νέα εγκλήματα. Αντίστοιχα, αν οι άνθρωποι ενσωματώσουν ότι ο κομμουνισμός ισούται με «γκούλαγκ συν μιζέρια» τότε απονομιμοποιείται εξ αρχής κάθε προσπάθεια νέας σοσιαλιστικής αναζήτησης στις σημερινές κοινωνίες. Είναι όμως έτσι;

β. Η αποτίμηση της κομμουνιστικής προσπάθειας στο φόντο της σύγχρονης ανάλυσης, όπλο για μια νικηφόρα επόμενη απόπειρα

Για εμάς ο κομμουνισμός έρχεται κυρίως από το μέλλον, εφοδιασμένος με τις σύγχρονες δυνατότητες που προσφέρουν οι παραγωγικές δυνάμεις, το επίπεδο μόρφωσης, οι τεχνολογικές και επιστημονικές ανακαλύψεις. Για εμάς η σοσιαλιστική/κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνίας και της ανθρωπότητας είναι κατά βάση απάντηση στις σύγχρονες ανάγκες των ανθρώπων. Ο κομμουνισμός του 21ου αιώνα προκύπτει ως ανάγκη και δυνατότητα και εκ του αντιθέτου δηλαδή από το πέρασμα ενός κακογερασμένου καπιταλισμού σε ένα στάδιο όπου περισσότερο καταστρέφει παρά οικοδομεί, περισσότερο καταστέλλει παρά στρατεύει σε ένα θετικό όραμα, περισσότερο απογοητεύει και απωθεί παρά δίνει ελπίδα.

Ωστόσο, δεν αποφεύγουμε τη συζήτηση για την ιστορία των κοινωνικών αγώνων και των εργατικών και σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Αντλούμε επιχειρήματα τόσο από τα επιτεύγματα των επαναστάσεων όπου νίκησαν όσο και από τα αποτελέσματα της επικράτησης του καπιταλισμού όπου οι επαναστάσεις ηττήθηκαν. Για εμάς είναι κρίσιμο να αναδεικνύονται οι πλείστες και σημαντικές θετικές αλλαγές που έφερε στις ζωές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη η νίκη της ρώσικης, της κινέζικης, της γιουγκοσλαβικής, της κουβανέζικης επανάστασης αλλά και τα δείγματα γραφής που πρόλαβαν να αφήσουν απελευθερωτικές προσπάθειες με μικρότερο χρόνο ζωής και περιορισμένη χωρική επικράτηση, όπως Παρισινή και Ουγγρική κομμούνα, οι κομμούνες της επαναστατημένης Ισπανίας, η Ελεύθερη Ελλάδα στα βουνά της χώρας μας εν μέσω Κατοχής κ.α.

Οι θετικές αλλαγές που η ανθρωπότητα γνώρισε κατά τον 20ο αιώνα δεν ήταν καθόλου δεδομένες αλλά αποτελέσματα της νίκης των εργατικών και αγροτικών επαναστάσεων σοσιαλιστικής κατεύθυνσης. Πέρα από τον βαθμό ολοκλήρωσης αυτών των επιτευγμάτων, αυτό που βασικά κρατάμε σήμερα είναι οι δυνατότητες που αναδείχτηκαν για μια ριζικά διαφορετική ζωή και οργάνωση της κοινωνίας.

Δεν κλείνουμε τα μάτια μπροστά στις ελλείψεις, τις αντιφάσεις, τους στρεβλούς δρόμους και πρακτικές ακόμα και στις «μαύρες σελίδες» που ενυπήρχαν στις κοινωνίες του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Αντιθέτως, προσεγγίζουμε την ιστορία των σοσιαλιστικών εγχειρημάτων ψύχραιμα και κριτικά, χωρίς φανατισμό, χωρίς συναισθηματισμό και αμυντική διάθεση. Στόχος μας είναι να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος που οδήγησαν στο σταδιακό εκφυλισμό επαναστάσεων σε ιδιότυπα εκμεταλλευτικά καθεστώτα , όπως αυτά του «υπαρκτού σοσιαλισμού», τη μετατροπή των επαναστατικών κομμάτων που διαφώτισαν, ενέπνευσαν και οργάνωσαν τις μάζες, σε γραφειοκρατικούς, εξουσιαστικούς μηχανισμούς που κατέπνιγαν την κριτική και τη συντροφική, δημοκρατική συζήτηση καταλήγοντας στο να εμποδίζουν τη χειραφέτηση των μαζών. Στόχος μας είναι να εντοπίσουμε και να εξηγήσουμε κάθε λάθος και έλλειψη στην πορεία μετάβασης από την επανάσταση προς την οικοδόμηση μιας άλλης κοινωνίας ώστε να μην επαναληφθεί στις μελλοντικές προσπάθειες. Τελικά, στόχος της κριτικής αντιμετώπισης της ιστορίας μας είναι να αντιληφθούμε τόσο τις αντικειμενικές, όσο και τις υποκειμενικές αιτίες που οδήγησαν τον κομμουνισμό να μετατρέπεται από θελκτικό όραμα και πηγή έμπνευσης σε φόβητρο και απωθητική ιδέα για εκατομμύρια ανθρώπους. Έχουμε την πεποίθηση ότι μελετώντας προσεκτικά την διαδικασία της ήττας και της απομάγευσης γινόμαστε δυνατότεροι και όχι πιο αδύναμοι, εξοπλιζόμαστε με νέα επιχειρήματα αντί να απογοητευόμαστε.

Γνωρίζουμε ότι οι μεγάλες ιστορικές αλλαγές στην ανθρωπότητα ποτέ δεν έχουν επιτευχθεί μια κι έξω αλλά διακρίνονται από πισωγυρίσματα και παλινδρομήσεις. Γνωρίζουμε ότι δεν έχουν υπάρξει, ούτε θα υπάρξουν καθαρές και ιδεατές επαναστάσεις από καθαρούς και ιδανικούς πρωταγωνιστές. Εξάλλου εμείς δεν αντιμετωπίζουμε τον κομμουνισμό ως μία καθαρή και θεόσταλτη ιδέα, η οποία νομοτελειακά θα επικρατήσει αλλά ως ιδεολογία και πρόγραμμα της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων στρωμάτων της κοινωνίας που προκύπτει από τις ανάγκες τους και παράλληλα ως μελλοντική δυνατότητα που μπορεί να επιβεβαιωθεί μέσα από τους ταξικούς αγώνες της εποχής μας.

Η μαρξική θεωρία εξόπλισε και συνεχίζει - δημιουργικά αναπτυσσόμενη - να εξοπλίζει το επαναστατικό κίνημα και τις οργανώσεις του.

Η ανάγκη για ένα νέο Πρόγραμμα και Κόμμα Κομμουνιστικής Απελευθέρωσης έχει ως αφετηρία την εκτίμηση αφενός για την αποτυχία του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος στις διάφορες εκδοχές του και αφετέρου του τύπου των κομμουνιστικών κομμάτων που υπηρέτησαν τη στρατηγική αυτού του ρεύματος. Γραφειοκρατικά κόμματα – εθνικά προσανατολισμένα κόμματα – ρεφορμιστικά κόμματα. Κόμματα συγκεντρωτικά που γεννούσαν κι αναπαρήγαγαν τις ιεραρχικές σχέσεις της αστικής εξουσίας.

γ. Κρίση κομουνιστικών ρευμάτων σήμερα

Τα κυρίαρχα κομμουνιστικά ρεύματα που πρωταγωνίστησαν στους ταξικούς αγώνες του 20ου αιώνα βρίσκονται σήμερα σε κρίση. Από τον ευρωκομμουνιστικό χώρο και τα σταλινικά «ορθόδοξα» κόμματα μέχρι τον μαοϊκό και τον τροτσκιστικό χώρο, τα διάφορα κομμουνιστικά ρεύματα και οι διεθνείς ομαδοποιήσεις τους βρίσκονται σε υποχώρηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις παραμένουν δέσμια των «ταυτοτικών» χαρακτηριστικών που ανέπτυξαν μέσα από τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις στο κομμουνιστικό κίνημα του προηγούμενου αιώνα αδυνατώντας συνολικά να προσαρμοστούν στη σημερινή εποχή.

Ούτε η «ταυτοτική», νοσταλγική αναφορά στον «υπαρκτό σοσιαλισμό», ούτε ο κρυφός (και άλλοτε φανερότερος) θαυμασμός προς την Κίνα ή το Βιετνάμ και τα αντίστοιχα κόμματα σήμερα προσφέρουν στην σύγχρονη υπόθεση του κομμουνισμού. Από αυτό το ρεύμα ξεπηδά η διαστρέβλωση του σοσιαλισμού δια της ταύτισής του με την κρατικοποίηση των μέσων παραγωγής και η διαστρέβλωση του ρόλου του κομμουνιστικού κόμματος δια της ταύτισής του με μια κρατικο-κομματική εξουσία επί της εργατικής τάξης.

Από το παρελθόν έρχεται και μια άλλη αδυναμία κομμουνιστικών ρευμάτων. Η αναζήτηση συμμαχιών με δήθεν «προοδευτικά» ή «πατριωτικά» τμήματα των εθνικών αστικών τάξεων και η υποβάθμιση του αυτοτελούς αγώνα απέναντι στην ντόπια αστική τάξη και τους σχεδιασμούς της. Είναι οξύμωρο αλλά στην πλέον διεθνοποιημένη εποχή της ανθρωπότητας όπου η εργατική τάξη αποκτά ολοένα και περισσότερο κοινά χαρακτηριστικά, τα περισσότερα κομμουνιστικά ρεύματα κλείνονται στα «εθνικά σύνορα» και περιορίζουν τη δράση τους με γνώμονα «το συμφέρον της χώρας». Οι υφιστάμενες διεθνείς ομαδοποιήσεις – κυρίως απομεινάρια του παρελθόντος – έχουν κυρίαρχα χαρακτήρα φόρουμ ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών και σπανίως μάχιμο συντονιστικό ρόλο για τη χάραξη κοινών σχεδίων. Από αυτή την άποψη οι κομμουνιστές βρίσκονται αρκετά πιο πίσω από αστικές δυνάμεις και σε περιπτώσεις ακόμα και από αναρχικά ρεύματα.

Μεγάλο σύγχρονο πρόβλημα των κομμουνιστικών ρευμάτων διεθνώς αποτελεί ο κυβερνητισμός. Τα παραδείγματα συμμετοχής κομμουνιστικών ή κομμουνιστογενών οργανώσεων σε «προοδευτικές κυβερνήσεις» ή ο προσανατολισμός της τακτικής τους στην κατάκτηση της κοινοβουλευτικής ηγεμονίας αποτελεί την άλλη όψη της έλλειψης συστηματικής δουλειάς στην βάση.

Η άλλη όψη του προβλήματος είναι τα μικρά και περιθωριακά κομμουνιστικά ρεύματα που αρκούνται στην αναπαραγωγή τους, συχνά αποκομμένα από τις κοινωνικές διεργασίες.

δ. Σημάδια αναζωογόνησης των δυνάμεων κομμουνιστικής αναφοράς

Η εποχή μας δεν έχει ανάγκη ούτε τον «κομμουνισμό στα λόγια» σε πλήρη αναντιστοιχία με την καθημερινή πρακτική των κομμάτων, ούτε τα νέα πρόσωπα του κυβερνητισμού και των κοινοβουλευτικών «τρίτων δρόμων» αλλά ούτε έναν αυτάρεσκο επαναστατικό βερμπαλισμό των κλειστών κύκλων.
Πηγή της σημερινής ανεπάρκειας των παραδοσιακών κομμουνιστικών ρευμάτων αποτελεί η αδυναμία μαρξιστικής ανάλυσης της σύγχρονης πραγματικότητας και της σύγχρονης εργατικής τάξης καθώς και η – ανομολόγητη πολλές φορές – αποδοχή του καπιταλιστικού μονόδρομου με μόνη προοπτική την απόσπαση παραχωρήσεων.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αργή και αντιφατική οργανωτική αναζωογόνηση των δυνάμεων κομμουνιστικής αναφοράς. Τόσο η συζήτηση εντός παραδοσιακών κομμουνιστικών ρευμάτων, όσο κυρίως η εμφάνιση νέων, ανεξάρτητων οργανώσεων και συλλογικοτήτων κομμουνιστικής αναφοράς δίνουν ελπίδα και άλλο τόνο στην ταξική πάλη σε μία σειρά χώρες. Η νέα γενιά, νέες πρωτοπορίες που αρκετές φορές δεν εμπνέονται και δεν χωρούν στις παραδοσιακές ομαδοποιήσεις και τα παραδοσιακά κομμουνιστικά ρεύματα που απλά αναμασούν συνταγές του 20ου αιώνα δημιουργούν νέες μορφές και προχωρούν σε τολμηρότερες αναλύσεις της εποχής. Σε μεγάλο βαθμό αυτό το νέο, δειλό και με αντιφάσεις, κομμουνιστικό ρεύμα που εμφανίζεται σε μία σειρά χώρες βρίσκεται ακόμα διάσπαρτο και χαλαρά ομαδοποιημένο, όμως αποτελεί σημάδι της πορείας αναζήτησης μιας «ολικής επαναφοράς» της σοσιαλιστικής/κομμουνιστικής εναλλακτικής για τις σύγχρονες κοινωνίες.

Κρατώντας την εμπειρία, τα δυνατά σημεία και την αγωνιστική συνεισφορά διαφόρων παραδοσιακών κομμουνιστικών ρευμάτων, αποκαθηλώνοντας τα βαρίδια τους, στόχος μας παραμένει η επαφή και η αλληλεπίδραση με αυτές τις νέες τάσεις, για τη διαμόρφωση του νέου κομμουνιστικού ρεύματος που έχει ανάγκη η εποχή μας.

*Το κείμενο αυτό διαμορφώθηκε από ομάδα εργασίας που συστάθηκε από την Π.Ε. του ΝΑΡ, στα πλαίσια της επιτροπής θέσεων του 5^ου Συνεδρίου. Πάνω σε αυτό βασίστηκαν τα αντίστοιχα σημεία των θέσεων. Για λόγους μεγέθους και χαρακτήρα των θέσεων συμπεριλήφθηκε μια σύμπτυξη του.