Άρθρο Προσυνεδριακού Διαλόγου
Στις 117 σελίδες των θέσεων αναφέρονται 29 φορές τα ΠΠΜ και καμιά το χρηματιστικό κεφάλαιο (για το χρηματοπιστωτικό υπάρχουν 11 αναφορές, αλλά αυτό είναι κάτι άλλο). Με πολύ καθαρό τρόπο ορίζονται τα ΠΠΜ σαν ηγεμονικό τμήμα του κεφαλαίου, που με διάφορους τρόπους αποσπούν το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των παραγόμενων κερδών…
Στην αντίθεση ανάμεσα στον άνευ προηγουμένου κοινωνικοποιημένο χαρακτήρα της παραγωγής και στην πρωτοφανή ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της από μια χούφτα ΠΠΜ. Ένα δεύτερο στοιχείο -ισχυρό σε χώρες όπως η Ελλάδα- είναι η εξαγορά από ΠΠΜ των μεγάλων δημόσιων ή ιδιωτικών επιχειρήσεων μιας χώρας ή ο αναπροσανατολισμός των εγχώριων ΠΠΜ με κέντρο τις εξωστρεφείς δραστηριότητες…
Τα δυτικοευρωπαϊκά ΠΠΜ στερήθηκαν πόρους που χρησιμοποιούσαν για να ενσωματώνουν λαούς και περιοχές, ενώ αναγκάστηκαν να διαθέσουν άφθονο χρήμα… για να στηρίξουν το κλυδωνιζόμενο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα…
Προσπαθώντας το κείμενο να δώσει ένα πιο σαφή ορισμό αναφέρει: Τα ΠΠΜ, ποιοτικά ανώτερη έκφραση των τάσεων συγκέντρωσης-συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, συγκροτούνται με παλιές ή νέες μορφές- αν και εφορμούν από έναν κλάδο, συνήθως συνδυάζουν τον παραγωγικό με τον χρηματοπιστωτικό βραχίονα, συνυφαίνουν τις ερευνητικές και τις παραγωγικές δραστηριότητες με τις εμπορικές και τις χρηματοδοτικές, σχεδιάζουν-υλοποιούν τη δράση τους σε πλανητική βάση, ευνοούν μορφές καπιταλιστικής ολοκλήρωσης και υπεξαιρούν υπεραξία όχι μόνο από τη δική τους δραστηριότητα αλλά και από τη δραστηριότητα των πιο αδύναμων τμημάτων του κεφαλαίου.
… Σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφηκαν 43.060 πολυεθνικές εκ των οποίων οι 1.318 αποτελούν τον πυρήνα των πολυσύνθετων ιδιοκτησιών και αντιπροσωπεύουν το 60% των παγκόσμιων εσόδων- στο κέντρο του δικτύου βρίσκονται 147 ΠΠΜ, που ελέγχουν το 40% της παγκόσμιας οικονομίας.
Υπάρχουν και άλλες πολλές αναφορές θα περιορισθούμε όμως σε αυτές. Συμπερασματικά από το κείμενο: Τα ΠΠΜ είναι η ηγεμονική δύναμη του κεφαλαίου παντού και μάλιστα ένα δίκτυο 147 από αυτά ελέγχει το 40% της παγκόσμιας οικονομίας.
Παρατήρηση 1: Πως είναι πολυκλαδικά "αν και εφορμούν από έναν κλάδο"; Προφανώς αυτά είναι οι γνωστές πολυεθνικές επιχειρήσεις ή σωστότερα μονοπώλια.
Παρατήρηση 2: Πως συνδυάζεται η εφόρμηση από έναν κλάδο με το "συνήθως συνδυάζουν τον παραγωγικό με τον χρηματοπιστωτικό βραχίονα" και δεν θυμίζει ο δεύτερος προσδιορισμός λίγο τον ορισμό του χρηματιστικού κεφαλαίου;
Παρατήρηση 3: Μετά από 27 χρόνια που πρωτοδιατυπώσαμε σαν ΝΑΡ την άποψη για τα ΠΠΜ σαν ηγεμονική δύναμη του κεφαλαίου θα πρέπει να κυριαρχούν στην κορυφή των μεγαλύτερων κεφαλαιοκρατικών ενώσεων του κόσμου. Δεν παρατίθενται στοιχεία γιατί δεν υπάρχουν. Αντίθετα με βάση τον κατάλογο του Fortune με τις 500 μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσμου βγαίνουν τα παρακάτω: οι 500 μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο είχαν $ 27,6 τρισεκατομμύρια δολάρια έσοδα, ή 36,6% του παγκόσμιου (74,9 τρισ. το παγκόσμιο προϊόν[1]) προϊόντος και 1,5 τρις δολάρια κέρδη το 2015, 67 εκατομμύρια εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο και παρουσιάζονται 33 χώρες σαν βάση τους. Από τις 500 οι 134 είναι των ΗΠΑ και 102 της Κίνας, που δείχνει την άνοδο της οικονομικής της ισχύος, υπολογιζόμενη μάλιστα σε κοινό νόμισμα και όχι σε ισοδύναμο αγοραστικής δύναμης.
Σε μια σχετικά πρόχειρη έρευνα[2] εντοπίσαμε 31 ΠΠΜ που είναι το 6,2% του συνόλου. Από αυτά τα 4 είναι οικογενειακά (Berkshire Hathaway-Warren Buffet, EXOR Group- Agnelli, Lotte Shopping, Koτς Holding), 6 της Κίνας και 4 της Κορέας, 9 της Ιαπωνίας, 5 είναι πολύ παλιά και 4 άλλα.
Αυτά της Κίνας και της Κορέας τα διαμόρφωσαν οι ανάγκες της κρατικής και πολιτικής εξουσίας των χωρών αυτών. Δεν ήταν αποτέλεσμα της φυσικής εξέλιξης του καπιταλισμού αλλά ήταν αποτέλεσμα των σχεδιασμών του κράτους το οποίο με διοικητικές μέθοδες συγκέντρωσε και διαμόρφωσε τους οικονομικούς όρους.
Της Ιαπωνίας είναι υποσύνολα (ανήκουν) του χρηματιστικού κεφαλαίου, των ελάχιστων χρηματιστικών ομίλων που αποτελούν την κορυφή της πυραμίδας του Ιαπωνικού καπιταλισμού.[3]
Τα πέντε είναι πολύ "αρχαία", δεν πληρούν τη βασική προϋπόθεση της άνδρωσης από τη δεκαετία του 1960 και μετά.
Σε καμιά περίπτωση δεν φαίνεται να ισχύει η εκτίμηση ότι τα ΠΠΜ αποτελούν την κορυφή της καπιταλιστικής πυραμίδας και του ΚΜΚ ή τείνουν να εξελιχθούν σε ηγεμονική δύναμη του ΚΜΚ. Αντίθετα θα λέγαμε ότι ο κανόνας είναι τα μονοπώλια να επικεντρώνουν τη δραστηριότητα τους σε ένα κλάδο. Εκεί φαίνεται ότι επικεντρώνοντας όλες τους τις δυνάμεις, σε "αυτό που ξέρουν να κάνουν καλά", μαζί με τις διευρυμένες δυνατότητες για στοχευμένες και αποτελεσματικές μονοπωλιακές πρακτικές, να υποσκάπτεται ο ανταγωνισμός και να διαφυλάσσεται και διευρύνεται η μονοπωλιακή απόσπαση υπερκερδών.
Οι χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, οι περισσότερες είναι τυπικές εκπρόσωποι του χρηματιστικού κεφαλαίου, είναι το 22,8% του συνόλου και αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του συνόλου των 500 αυτών μεγαθηρίων του καπιταλισμού. Αν προσθέσουμε και πολλές άλλες εταιρείες από τις 500 που ελέγχονται άμεσα από το χρηματιστικό κεφάλαιο, και στον κατάλογο φαίνονται σαν ανεξάρτητες, τότε το ποσοστό και η ισχύς του διευρύνονται αποφασιστικά.[4]
Πάντως τα ΠΠΜ (Conglomerates) δεν πλήθαιναν αυτά τα 27 χρόνια. Το αντίθετο!
Παρατήρηση 4: Για το παγκόσμιο δίκτυο των 147 ΠΠΜ που αναφέρονται. Πρόκειται για στοιχεία από μια μελέτη (The network of global corporate control. Stefania Vitali1, James B. Glattfelder1, and Stefano Battiston. Chair of Systems Design, ETH Zurich, Switzerland) που συμπεράσματα της δημοσίευσε το περιοδικό New Scientist 19 October 2011[5] Εκεί σαφώς αναφέρονται όχι ΠΠΜ, congomerates ή κάτι παρόμοιο, αλλά ότι τα 3/4 αυτού του πυρήνα των κολοσσών του κεφαλαίου είναι χρηματοπιστωτικού χαρακτήρα![6] Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις πρώτες 50 μόνο η τελευταία δεν είναι του χρηματοπιστωτικού τομέα (ουσιαστικά κλασσικό χρηματιστικό κεφάλαιο) αλλά είναι μια κρατική κινεζική εταιρεία του πετρελαϊκού τομέα.
Αν θέλαμε να ανακεφαλαιώσουμε μέχρι στιγμής, λάθος δεδομένα και λάθος ανάγνωση τους, άρα, λάθος συμπεράσματα και λάθος γραμμή; Θα δούμε. Αν όμως δεν γνωρίζεις τον αντίπαλο πως θα τον αντιμετωπίσεις και πολύ περισσότερο πως θα τον νικήσεις;
Ας συνεχίσουμε παρακάτω. Στη διδακτορική του διατριβή το 2003[7]ο Γιάννης Τόλιος με τίτλο "συγκέντρωση κεφαλαίου, βιομηχανικοί όμιλοι και βιομηχανική πολιτική" παρουσιάζει μεταξύ άλλων και τους 20 ισχυρότερους βιομηχανικούς ομίλους το 2000. Με δεδομένο το πέρασμα του ελέγχου των τραπεζών σε ξένα κεφάλαια, όπως θα δούμε παρακάτω, έχει ενδιαφέρον μεγάλο να δούμε την εξέλιξη των 20 αυτών μεγαλύτερων επιχειρηματικών ομίλων μετά το σπάσιμο της φούσκας του χρηματιστηρίου και κυρίως μετά την κρίση.
Οι 5 (25%) έχουν χρεοκοπήσει (Αλαμανής, Πουλιάδης, Μαϊλης, Λαναράς, Λαμπράκης). Οι δύο (10%), μεγαλύτεροι (Βαρδινογιάννης, Λάτσης) έχουν χάσει τον χρηματοπιστωτικό τους βραχίονα αν και πάνε πολύ καλά με τα πετρέλαια κυρίως λόγο του εκσυγχρονισμού με επενδύσεις 10 δις προ κρίσης με τον δεύτερο (στο εξωτερικό) να έχει συγχωνευθεί με τα ΕΛΠΕ. Οι τέσσερις (20%) πουλήθηκαν σε ξένα κεφάλαια, εκ των οποίων οι τρεις με πολύ καλό τίμημα. (Κυριακόπουλος, Δασκαλόπουλος, Παπαστράτος) και η ΑΓΕΤ. Από τους υπόλοιπους οι τρεις (15%) έχουν μεταφέρει την έδρα τους στο εξωτερικό (συν ο Δασκαλόπουλος ψάχνοντας επενδύσεις, τέσσερις).
Συνολικά έξη (30%) ελέγχονται από ξένα κεφάλαια και η Siemens αμιγώς ξένη.
Μας μένουν σαν ισχυροί ελληνικοί όμιλοι, με έδρα την χώρα, εκτός από τον Βαρδινογιάννη, ο Κανελλόπουλος, ο Κόκκαλης, ο Μυτιληναίος (ισχυρή πλέον η συμμετοχή ξένου κεφαλαίου -fair fax- με άδηλο μέλλον, και ο Μπόμπολας με τα προβλήματα του για να εκφράσουν το "ντόπιο" κεφάλαιο και τις επιδιώξεις του (5 ή 25%). Με λίγα λόγια εγχώρια ΠΠΜ και πολύ περισσότερο ελληνικά μας τελείωσαν…
Ενδιαφέρον θα είχε να δούμε ποιοι ξεπετάχθηκαν αυτή την περίοδο και ιδιαίτερα μέσα στην κρίση (MIG(τι έμεινε;), Σαββίδης, Βασιλάκης, Μαρινάκης κλπ) σε συνεργασία με ποιους και κυρίως πως.
Ήδη από πέρυσι είναι γνωστά τα στοιχεία για τις ελληνικές τράπεζες: Το status των τεσσάρων συστημικών τραπεζών μεταβλήθηκε, αφού μετά την ανακεφαλαιοποίησή τους ανήκουν πια στον ιδιωτικό τομέα κατά πλειοψηφία με τη Eurobank να διαθέτει ιδιωτική συμμετοχή 97,6%, την Alpha Bank 89%, την Εθνική Τράπεζα 59,6% και την Τράπεζα Πειραιώς 74,6%.[8]
Οι τράπεζες, η κορυφή της πυραμίδας του ελληνικού καπιταλισμού έχουν χρεοκοπήσει μαζί του. Τρεις φορές ανακεφαλαιοποιήθηκαν.[9] Έφτασαν λοιπόν να κοστίζουν οι μετοχές τους ένα τίποτα. Έτσι πέρασαν στα χέρια ξένων για ένα κομμάτι ψωμί.
Ελέγχοντας τις χρηματοδοτήσεις (αν δεν στηριχτούν με κεφάλαιο κίνησης επιχειρήσεις σε δύσκολες συγκυρίες, είναι θέμα χρόνου να γίνουν προβληματικές και η ελεγχόμενη τράπεζα να κάνει απαιτητό το δάνειο. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι 9 στις δέκα βιομηχανικές επιχειρήσεις σύμφωνα με έρευνα της ICAP βρίσκονται στο κόκκινο[10]) και διαχειριζόμενοι τα «κόκκινα» δάνεια θα πάρουν και το «πάνω χέρι» στην ιδιοκτησία των επιχειρήσεων και τη διοίκησή τους. Έτσι θα αλλάξει πλήρως ο επιχειρηματικός χάρτης της χώρας, θα υπάρξει συγκέντρωση και μεγαλύτερα σχήματα στα οποία τον έλεγχο θα έχουν ξένα συμφέροντα. Η αναδιάταξη αυτή έχει επηρεάσει όχι μόνο τον τραπεζικό χάρτη[11] αλλά το σύνολο κορυφής της πυραμίδας του κεφαλαίου στη χώρα όπου αυτή πλέον ανήκει ή τη διαχειρίζεται στη μεγάλη της πλειοψηφία το ξένο κεφάλαιο. Λιμάνια. αεροδρόμια, υδρογονάνθρακες, ορυκτός πλούτος, τηλεπικοινωνίες, σύντομα ενέργεια κλπ. Μια νέα ποιοτική κατάσταση όπου το ξένο κεφάλαιο ελέγχει ουσιαστικά το σύνολο του ελληνικού καπιταλισμού. Κρίσιμο ζήτημα και θα επανέλθουμε.
Συμπερασματικά έως τώρα:
Ηγεμονική δύναμη του σύγχρονου καπιταλισμού δεν είναι τα ΠΠΜ αλλά το παλιό γνωστό χρηματιστικό κεφάλαιο. Εάν επιμείναμε όλα αυτά τα χρόνια σε αυτή τη θέση ήταν γιατί κατείχε κεντρικό ρόλο στην υποστήριξη της θεωρίας του νέου σταδίου του καπιταλισμού, του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, όπως και το μονοπώλιο στην ανάπτυξη της θέσης για τον μονοπωλιακό ή κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό ή ιμπεριαλισμό. Ανοίγοντας μια παρένθεση εδώ θέλουμε να πούμε ότι ο τίτλος, η ονομασία, η ετικέτα, και μόνο από το γεγονός ότι με μία ή δύο, ακόμη και τρεις λέξεις, πρέπει να αποδόσεις πολύπλοκες ή ευρύτερες έννοιες περιέχει τη δυνατότητα της παρερμηνείας ή της πολύ μερικής απόδοσης της πραγματικότητας. Έτσι με τον όρο μονοπωλιακός καπιταλισμός ρίχνεις το βάρος στο μονοπώλιο σαν άρνηση του ελεύθερου ανταγωνισμού, με το κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός, στη σύμφυση μονοπωλίων και κράτους, ιμπεριαλισμός, στην επιθετική πολιτική των προσαρτήσεων και της αρπαγής ή χρηματιστικός καπιταλισμός στην κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου μέσω της σύμπραξης τραπεζικών και βιομηχανικών κεφαλαίων.
Αν θέλουμε να ορίσουμε ένα στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού με βάση την μαρξιστική παράδοση στον τομέα αυτό τότε πρέπει να στηρίζεται στις αντικειμενικές αλλαγές που συσσωρεύονται κάθε φορά και τροποποιούν ριζικά τη λειτουργία του πέρα από ατομικές, πολιτικές ή ταξικές επιδιώξεις οι οποίες μπορούν να ρυθμίζουν ή να τροποποιούν εν μέρει τη διαδικασία των αλλαγών αλλά δεν τις καθορίζουν. Έτσι λοιπόν το πέρασμα από τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού στο μονοπωλιακό στάδιο έγινε μέσω της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου που υποστηρίχθηκε και επιταχύνθηκε από αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία, από την ίδια την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, και μπορεί να επηρεάστηκε, με τον ένα ή άλλο τρόπο, από την ταξική και πολιτική πάλη αλλά δεν ήταν δυνατό να μη συμβεί.
Έτσι αν θέλουμε να υποστηρίξουμε τη θέση για το πέρασμα σε ένα νέο στάδιο πρέπει τέτοιες αντικειμενικές διαδικασίες να επισημάνουμε. Στις θέσεις γίνονται, δευτερευόντως, αλλά γίνονται νύξεις για τέτοιες εξελίξεις. Ο κύριος κορμός όμως των θέσεων που υποστηρίζει χαρακτηριστικά του ολοκληρωτικού καπιταλισμού είναι αποτελέσματα του ταξικού συσχετισμού και της ταξικής πάλης. Ακόμη πολλά χαρακτηριστικά του νέου σταδίου που αναφέρονται στις θέσεις δεν είναι κάτι νέο αλλά ταυτίζονται με τις πάγιες επιδιώξεις του κεφαλαίου να ανατάξει το ποσοστό κέρδους. Ας θυμηθούμε εδώ ότι:
Ο Μαρξ διατυπώνοντας το νόμο της τάσης του ποσοστού κέρδους να πέφτει προσδιόρισε ακόμη ότι "πρέπει να μπαίνουν στο παιχνίδι επιδράσεις που αντιδρούν, επιδράσεις πού ματαιώνουν και αίρουν το αποτέλεσμα του γενικού νόμου και του δίνουν μόνο τον χαρακτήρα μιας τάσης."[12] Γι αυτό στάθηκε στις κύριες επιδράσεις που αντιδρούν και μονόδρομα αλλά και αμφίδρομα ενάντια στο νόμο και που τελείως περιληπτικά και σχηματικά είναι οι εξής: 1) Η άνοδος του βαθμού εκμετάλλευσης της εργασίας, ιδίως με την παράταση της εργάσιμης μέρας και με την εντατικοποίηση. Η τάση μείωσης τού ποσοστού τού κέρδους αδυνατίζει, ιδίως με την άνοδο του ποσοστού της απόλυτης υπεραξίας, πού προέρχεται από την παράταση της εργάσιμης ημέρας. 2) Τη συμπίεση του μισθού εργασίας κάτω από την αξία της εργατικής δύναμης. Συμπίεση που είναι ένα από τα σημαντικότερα αίτια που συγκρατούν την τάση του ποσοστού του κέρδους. 3) Το φτήναιμα των στοιχείων του σταθερού κεφαλαίου σαν αποτέλεσμα της ανόδου της παραγωγικότητας της εργασίας αλλά και το φτήναιμα της νεκρής εργασίας που εμπεριέχουν. 4) Ο σχετικός υπερπληθυσμός που επιτρέπει την καθυστέρηση σε κλάδους στη μεταβολή της σχέσης σταθερού/μεταβλητού κεφαλαίου και έτσι επιδρούν στην ισοφάριση των ποσοστών κέρδους και δια μέσου αυτής στο γενικό ποσοστό. 5) Το εξωτερικό εμπόριο. Εφόσον το εξωτερικό εμπόριο φτηναίνει εν μέρει τα στοιχεία του σταθερού κεφαλαίου, και εν μέρει τα αναγκαία μέσα συντήρησης, στα όποια μετατρέπεται το μεταβλητό κεφάλαιο, επιδράει ανοδικά στο ποσοστό του κέρδους, γιατί ανεβάζει το ποσοστό της υπεραξίας και κατεβάζει την αξία του σταθερού κεφαλαίου. Επίσης κεφάλαια, πού είναι τοποθετημένα στο εξωτερικό εμπόριο, μπορούν να αποφέρουν υψηλότερο ποσοστό κέρδους. 6) Η αύξηση τον μετοχικού κεφαλαίου. Με την πρόοδο της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής, πού συμβαδίζει με επιταχυνόμενη τη συσσώρευση, ένα μέρος του κεφαλαίου υπολογίζεται και χρησιμοποιείται μόνο σαν τοκοφόρο κεφάλαιο. Αυτές λοιπόν οι επιχειρήσεις με το τεράστιο ποσοστό σταθερού κεφαλαίου, που δίνουν κέρδη με τη μορφή μερίσματος στο επίπεδο του τόκου, δεν μπαίνουν στην εξίσωση του κέρδους, αν και θα μπορούσε θεωρητικά, μόνο που θα το έριχναν πολύ.
Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι στην ιστορική εξέλιξη αυτές ακριβώς οι επιχειρήσεις, κάτω και από την πίεση του εργατικού κινήματος ήταν που πέρασαν στον έλεγχο του κράτους ή αναπτύχθηκαν από αυτό όπως και ήταν οι πρώτες που ιδιωτικοποιούνται αφού τους μηδενίσουν ή διαγράψουν την τεράστια αξία των παγίων κεφαλαίων τους στον σύγχρονο καπιταλισμό και στην ουσία εκφράζουν τις δύο τάσεις, την άνοδο και την πτώση του εργατικού κινήματος.
Ο Μαρξ επιμένει "γενικά ότι οι ίδιες αιτίες, πού επιφέρουν την πτώση τού γενικού ποσοστού τού κέρδους, προκαλούν αντιδράσεις πού αναχαιτίζουν, επιβραδύνουν και μέρει παραλύουν αυτή την πτώση. Δεν αναιρούν τον νόμο, αδυνατίζουν όμως την αποτελεσματικότητα του."[13]
Θα πρέπει να προσθέσουμε και άλλους δύο παράγοντες που δρουν ενάντια στο νόμο: α) Η εμφάνιση των μονοπωλίων και οι μέθοδες τους για την απόσπαση υπερκερδών (παρά, ενάντια αλλά και ταυτόχρονα με το σημείο 6 που προαναφέραμε) που επιδρούν ενισχυτικά στη διαμόρφωση του γενικού ποσοστού του κέρδους και β) ξεχωρίζουμε τον έλεγχο στις εφευρέσεις και στις καινοτομίες που έχουν επιτύχει σε μια προσπάθεια να μειώσουν την απαξίωση και γενικά την "πρόωρη" αντικατάσταση μέρους του σταθερού κεφαλαίου έτσι ώστε η σχέση του με το μεταβλητό να μη μεταβάλλεται γρήγορα υπέρ του.[14]
Βλέπουμε λοιπόν ότι η αλλαγή της "γεωμετρίας της εκμετάλλευσης" είναι διαχρονική επιδίωξη ξεπεράσματος της κρίσης/ων που φέρνει η πτώση του μέσου ποσοστού του κέρδους και αποτελεί επίδικο της ταξικής πάλης άρα δεν αποτελεί κριτήριο καθορισμού ενός νέου σταδίου. Οι εκτεταμένες αναφορές όπως: «Καρδιά» του νέου σταδίου είναι η ποιοτικά ανώτερη εκμετάλλευση των εργαζομένων… Στο βαθμό που ο καπιταλισμός είναι πάνω απ' όλα σύστημα εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης, ο πυρήνας του νέου σταδίου δεν μπορεί παρά να αναζητηθεί εδώ πρώτα απ' όλα."[15] δεν καθορίζουν κανένα νέο στάδιο αλλά μια φάση του σύγχρονου καπιταλισμού, χωρίς τροποποίηση ή πέρασμα σε νέα ποιότητα προηγούμενων χαρακτηριστικών του.
Αν θέλουμε λοιπόν να υποστηρίξουμε το πέρασμα σε νέο στάδιο πρέπει να βρούμε όπως προαναφέραμε αντικειμενικές διαδικασίες και δεδομένα. Αρκεί να δει κανείς και να μελετά τα υλικά που προσφέρει η εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλισμού με μεγάλη προσοχή. Χρειάζεται συνεχής και σημαντική επιστημονική δουλειά και συλλογική επεξεργασία των αποτελεσμάτων της.
Ορισμένες σκέψεις που προκύπτουν και από την ανάγνωση των θέσεων.
Η ηγεμονική δύναμη του κεφαλαίου έχει αλλάξει. Όχι όπως ορίζουν οι θέσεις αλλά διαφορετικά. "Χαρακτηριστικό του καπιταλισμού γενικά είναι ότι χωρίζει την ιδιοκτησία του κεφαλαίου από τη χρησιμοποίηση του κεφαλαίου στην παραγωγή, ότι χωρίζει το χρηματικό κεφάλαιο από το βιομηχανικό ή το παραγωγικό, ότι χωρίζει τον εισοδηματία, που ζει μόνο από το εισόδημα του χρηματικού κεφαλαίου, από τον επιχειρηματία και απ’ όλα τα πρόσωπα που συμμετέχουν άμεσα στη διαχείριση του κεφαλαίου. Ο ιμπεριαλισμός ή η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου είναι η ανώτατη εκείνη βαθμίδα του καπιταλισμού, όπου ο χωρισμός αυτός παίρνει πελώριες διαστάσεις. Η υπεροχή του χρηματιστικού κεφαλαίου πάνω σ’ όλες τις υπόλοιπες μορφές του κεφαλαίου σημαίνει κυρίαρχη θέση του εισοδηματία και της χρηματιστικής ολιγαρχίας, σημαίνει ξεχώρισμα μερικών κρατών, που κατέχουν τη χρηματιστική «δύναμη», απ ’ όλα τα υπόλοιπα."[16] Ενώ στην εποχή των αρχών του 20ου αιώνα ξεκίνησε η διαδικασία σύμφυσης του τραπεζικού με το βιομηχανικό κεφάλαιο και το σχηματισμό του χρηματιστικού κεφαλαίου και της χρηματιστικής ολιγαρχίας σήμερα τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Κεφάλαια που έχει συσσωρεύσει η αστική τάξη κάθε χώρας, που αλλιώς θα λίμναζαν (αν έμεναν μόνα τους ή διατίθενταν με συμβατικά επιτόκια στις τράπεζες) από την έλλειψη προοπτικών κέρδους στην πραγματική οικονομία, τροφοδοτούν ανά τον κόσμο ένα "σκιώδες τραπεζικό τομέα", παράπλευρα στον επίσημο, ενίοτε ανταγωνιστικά, ενίοτε υποστηρικτικά αλλά κυρίως σε μια διαλεκτική ενότητα μαζί του επιτελώντας επί της ουσίας ίδια λειτουργία εντός του συστήματος, πολύ όμως πιο ανεξέλεγκτα, πιο επιθετικά, πιο πειρατικά θα λέγαμε, συμπαρασύροντας όλους σε ένα ξέφρενο κυνήγι αρπαγής υπεραξίας, αρπάζοντας χωρίς ενδοιασμό όσο μεγαλύτερα μερίδια επιβάλει η κυριαρχία του αδιαφορώντας για κάθε συνέπεια, τροποποιώντας και εκθέτοντας το σύστημα σε ακόμη μεγαλύτερη αναρχία και αστάθεια.
Το 1970 ο χρηματοπιστωτικός και ασφαλιστικός τομέας αντιπροσώπευαν το 4,2% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, από 2,8% το 1950. Μέχρι το 2012 αντιπροσώπευαν το 6,6%. Η ιστορία των κερδών τους είναι παρόμοια: το 1970 τα κέρδη τους ήταν ίσα με το 24 % των κερδών όλων των άλλων κλάδων σε μαζί. Το 2013 το ποσοστό είχε αυξηθεί σε 37%, παρά τις επακόλουθα της οικονομικής κρίσης.
Σε δελτίο τύπου της ευρωπαϊκής επιτροπής τονίζεται: Σκιώδες τραπεζικό σύστημα ονομάζουμε το σύστημα πιστωτικής διαμεσολάβησης που περιλαμβάνει οντότητες και δραστηριότητες εκτός του κανονικού τραπεζικού συστήματος. Οι σκιώδεις τράπεζες δεν αποτελούν αντικείμενο ρυθμίσεων όπως οι τράπεζες, ασκούν όμως δραστηριότητες τραπεζικής υφής. Το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΣΧΣ) εκτίμησε χονδρικά ότι το μέγεθος του παγκόσμιου σκιώδους τραπεζικού συστήματος ανήλθε περίπου στα 51 τρισεκατομμύρια ευρώ το 2011. Το μέγεθος αυτό αντιπροσωπεύει το 25-30% του συνολικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και το ήμισυ του μεγέθους των τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων. Το σκιώδες τραπεζικό σύστημα έχει λοιπόν συστημική σημασία για το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρώπης.[17]
Σε πιο πρόσφατη μελέτη του Συμβούλιου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της ΕΚΤ αναφέρεται ότι η αξία του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, αυξήθηκε κατά 5.000 δισεκατομμύρια $ το 2013 για να φτάσει 75 τρισεκατομμύρια $. Αυτό αντιπροσωπεύει περίπου το 25% του συνόλου των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και όταν εκφράζεται σε όρους του παγκόσμιου ΑΕΠ, ανέρχεται περίπου 120% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τονίζει ότι το 2013 για δεύτερη συνεχή χρονιά που το ενεργητικό των τραπεζών είναι σχετικά σταθερό έχουμε αύξηση του ενεργητικού του σκιώδους τομέα με αποτέλεσμα το μερίδιο του να ανέλθει από το 24% στο 25% και των τραπεζών να μειωθεί για δεύτερο συνεχή χρόνο στο 46%. "Το κέντρο βάρους στη διεθνή χρηματιστική μετατοπίζεται σταδιακά προς ένα «σκιώδες τραπεζικό σύστημα» που δραστηριοποιείται σε μεγάλο βαθμό κυρίως γύρω από τα ιδιωτικά χρεόγραφα, αναπτύσσεται σε ένα αραιά εποπτευόμενο χρηματοπιστωτικό τομέα, ο οποίος έχει αφενός ξεφύγει από την εποπτεία των νομισματικών αρχών και δεν διαθέτει αφετέρου καμία επίσημη εγγύηση από το δανειστή της έσχατης προσφυγής… Οι περικοπές τω φόρων… ενίσχυσαν τη συμμαχία μεταξύ των πλουσίων και του χρηματοοικονομικού τομέα και ως εκ τούτου τη δομή επικυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των ραντιέρηδων έναντι του βιομηχανικού κεφαλαίου."[18] "Βασικός παράγοντας στην παρατηρούμενη αύξηση της σκιώδους τραπεζικής αγοράς (κυρίως μέχρι το 2007 οπότε και ξεκίνησε η παγκόσμια οικονομική κρίση) είναι η εφαρμογή όλο και περισσότερο δεσμευτικών όρων στην επίσημη αγορά γεγονός που δίνει το κίνητρο σε πολλά τραπεζικά ιδρύματα να μεταφέρουν μέρος των δραστηριοτήτων τους στον ανεπίσημο τομέα.[19]
Το όριο της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής είναι το ίδιο το κεφάλαιο. Το κεφάλαιο και η αυτοαξιοποίησή του εμφανίζονται σαν αφετηρία και τέρμα, σαν κίνητρο και σκοπός της παραγωγής. Η παραγωγή είναι μόνο παραγωγή για το κεφάλαιο και όχι αντίστροφα. Παρόλα αυτά το παραγωγικό κεφάλαιο πραγματοποιεί τη λειτουργία του σε συνάρτηση με τις όποιες ανάγκες και επιλογές των "καταναλωτών" οπότε έχει συγκεκριμένο πλαίσιο πραγμάτωσης αυτής της λειτουργίας ενώ το χρηματιστικό και δη το "σκιώδες", πιο μαύρο και από το μαύρο σκοτάδι, λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο λαφυραγωγίας στον μέγιστο βαθμό ως κριτήριο επιτυχίας για τη χρηματιστική ολιγαρχία. Είναι λογικό αυτό να οξύνει όλα τα αντιανθρώπινα χαρακτηριστικά του σύγχρονου καπιταλισμού.
Το μονοπώλιο εμφανίσθηκε σαν άρνηση του ανταγωνισμού, βασικού νόμου του καπιταλισμού, ανάμεσα σε ανεξάρτητους καπιταλιστές/καπιταλιστικές επιχειρήσεις για να τον επαναφέρει σε ανώτερο επίπεδο αφού πρώτα υπέταξε και ενσωμάτωσε ανταγωνιστές και επέβαλε ανισότιμες συνεργασίες με μικρότερους καπιταλιστές με συμπληρωματικές λειτουργίες. Άρνηση αυτής της άρνησης είναι η κατάργηση του ανταγωνισμού από τους ελεύθερα συνεταιρισμένους παραγωγούς σε μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας. Οι διαδικασίες που επιβάλλει ο ανταγωνισμός, η άρνηση του αλλά και η άρνηση της άρνησης του (που είναι παρούσα ως δυνατότητα) επιβάλλουν "ότι η σημερινή κοινωνία δεν είναι στέρεο κρύσταλλο, μα ένας οργανισμός που είναι ικανός για αλλαγές και βρίσκεται διαρκώς σε προτσές αλλαγής."[20]
Με αυτή την έννοια πρέπει να εξετάσουμε το σύγχρονο χρηματιστικό κεφάλαιο σαν έκφραση της τάσης υπέρβασης του ανταγωνισμού ανάμεσα στα διάφορα είδη του κεφαλαίου (παραγωγικό, χρηματικό, εμπορικό κλπ), συγκέντρωσης τους υπό ενιαία ομπρέλα που αμβλύνει τις εσωτερικές αντιθέσεις και οξύνει υπέρμετρα τις εξωτερικές. Ένας ιδιόμορφος πόλεμος, με στρατόπεδα που αλλάζουν συνεχώς όρια, με συνεχείς αλληλοδιεισδύσεις το ένα στο άλλο ή μια συμμαχία μερικών με άλλα, ένας πλήρως ανορθόδοξος πόλεμος με όλα τα μέσα σε χρήση με επίδικο την κυριαρχία σε όλο και μεγαλύτερες "εκτάσεις" ώστε να προσκτηθεί όσο το δυνατό μεγαλύτερο μέρος από το "πολυτιμότερο όλων" που είναι η υπεραξία, ζωντανή και νεκρή.
Όπως παραπάνω που έγινε εκτεταμένη αναφορά μπορούν να μελετηθούν και άλλες τέτοιες διαδικασίες σε όλες της σφαίρες λειτουργίας του συστήματος και όπως προαναφέραμε νύξεις γίνονται σε όλο το κείμενο των θέσεων. Ορισμένες ακόμη σκέψεις:
Η αυτοματοποίηση και τα ρομπότ, εκτός από τη συμβολή στην πτώση του ποσοστού κέρδους, πως τροποποιούν τα μερίδια των κλάδων παραγωγής υπεραξίας (μεταποίηση, υπηρεσίες κλπ), τη σχέση μεταξύ τους όπως και τις διαφοροποιήσεις της εργατικής τάξης που επιβάλουν με πιο χαρακτηριστική αυτή ανάμεσα στην πλήρη έλλειψη ειδίκευσης (σχετικών ικανοτήτων, γνώσεων κλπ) μιας μεγάλης πλειοψηφίας της νέας εργατικής τάξης και ενός μειοψηφικού μέρους της με υψηλή και υπερυψηλή ειδίκευση, και στις δυο περιπτώσεις με ελλιπή μόρφωση και αποσπασματικές και όχι σφαιρικές γνώσεις;
"…ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός υποδουλώνει με πρωτόγνωρο τρόπο όλο το «είναι» των εργαζομένων." Τι σημαίνει πραγματικά αυτό για την ύπαρξη, την εξέλιξη αλλά και τη δυνατότητα ανατροπής του καπιταλισμού; Ποιες είναι οι επιπτώσεις στη ζωή των εργαζομένων, στο μέλλον τους, σε μια κατάσταση μόνιμης ομηρίας από τα συμφέροντα των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, μέσα σε ένα περιβάλλον όπου από τις πιο βασικές ανάγκες της ζωής, ο αέρας, το νερό και το φαγητό αλλά και κάθε άλλη ανάγκη και πτυχή της, ακόμη και ο τρόπος συμπεριφοράς, θα εξαρτιούνται, καθορίζονται από αυτά;
Δεν θα επεκταθούμε άλλο. Έτσι και αλλιώς είναι ανοικτά τα ζητήματα και θα επανέρχονται συνεχώς. Από ότι φαίνεται όμως, "η εποχή του ιμπεριαλισμού, η εποχή του χρηματιστικού κεφαλαίου"[21], που άρχισε πριν από 120 χρόνια, με εξελίξεις και αλλαγές, καλά κρατεί εξαιτίας της αδυναμίας του εργατικού κινήματος.
Αν σταθούμε στις εξελίξεις στη χώρα βλέπουμε ότι η κρίση έχει απαξιώσει πλειάδα κεφαλαίων και καπιταλιστών. Τη θέση τους στην πυραμίδα του ελληνικού καπιταλισμού έχουν πάρει ξένα κεφάλαια, με ξεχωριστό και πρωτεύοντα ρόλο του χρηματιστικού κεφαλαίου. Το γεγονός δεν είναι ασήμαντο ούτε δευτερεύον όπως τονίζουν οι θέσεις.
…μια ανεπτυγμένη καπιταλιστική κοινωνία που έχει αφήσει πίσω της το μονοπωλιακό/ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού, κινείται με γνώμονα το εθνικό και διεθνικό πλαίσιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού και ενσωματώνει τους ειδοποιούς για το στάδιο αυτό μετασχηματισμούς. … Κοινωνικά, αυτός ο συνασπισμός αποτελείται από ένα πλέγμα κεφαλαίων, ελληνικών και διεθνών. Βασικός είναι ο ρόλος του ελληνικού κεφαλαίου (πρωτίστως των ηγεμονικών τμημάτων του, που δρουν αυτοτελώς ή σε συνεργασία με διεθνή ΠΠΜ) ...Στο πλαίσιο αυτής της συμμαχίας, το δεσπόζον είναι η υφαρπαγή υπεραξίας και η καταλήστευση του κοινωνικού πλούτου -αυτό είναι ο ακρογωνιαίος στόχος της επιτροπείας- και το δευτερεύον η ανισόμετρη κατανομή της αντληθείσας υπεραξίας με τρόπο που δίνει τον πρώτο λόγο στις ηγεμονικές δυνάμεις της συμμαχίας - αυτό είναι ο άλλος στόχος τον οποίο διασφαλίζει η επιτροπεία.
Προφανώς δεν έγιναν αντιληπτές οι αλλαγές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ελληνικών επιχειρήσεων που πέρασαν στα χέρια ξένων ούτε πολύ περισσότερο αυτές που έρχονται.
Το πρόβλημα δεν είναι να κλάψουμε για τους Έλληνες καπιταλιστές που έχασαν τα κεφάλαια τους, τις τράπεζες ή τις επιχειρήσεις τους και τα άρπαξαν ξένοι κεφαλαιοκράτες. Ούτε να νοιαστούν για το ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου. Ούτε φυσικά να περιμένουμε να ηγηθούν αγώνα "εθνικής ανεξαρτησίας". Άλλοι βολεύτηκαν με ότι απέμεινε και έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους για καλύτερες μέρες την μεγαλύτερη εκμετάλλευση των εργαζομένων, άλλοι επαναδιαπραγματεύονται τη θέση τους και άλλοι συνεργάζονται ανοικτά, παρά τις απώλειες, με το ξένο κεφάλαιο και τη θεσμική του εκπροσώπηση από την τρόικα. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι επί της ουσίας δεν έμειναν ηγεμονικά, του ελληνικού καπιταλισμού, τμήματα του ελληνικού κεφαλαίου πλέον εκτός από το εφοπλιστικό κεφάλαιο που λόγο του πειρατικού του διεθνή χαρακτήρα παίζει έναν ιδιόμορφο ρόλο.
Το πρόβλημα με το καθεστώς κυριαρχίας του ξένου κεφαλαίου και των θεσμών του είναι η ακόμη βαθύτερη και πολύπλευρη εκμετάλλευση των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων που επιβάλει, από τη μια διά της ισχύος του, που τροποποιούν τους συσχετισμούς δύναμης, και, κυρίως λόγω της ληστρικής φύσης του θα μεταφέρονται μεγάλα τμήματα της αποσπασμένης υπεραξίας στο εξωτερικό, διατηρώντας την αδυναμία ανάκαμψης άρα και όρων απόσπασης βελτιώσεων από την εργατική τάξη. Δεν είναι γενικά το δεσπόζον και το δευτερεύον. Αλλά είναι η σχέση του καθολικού με το ιδιαίτερο. Και αυτό που μας έχει διδάξει μέχρι τώρα η ιστορία όλων των επαναστάσεων είναι ότι οι εργαζόμενοι και οι λαοί οδηγούνται σε αυτές μέσα από την "αποκάλυψη" που το εκάστοτε ιδιαίτερο κάθε φορά προσφέρει στη μεταστροφή της συνείδησης και της δράσης τους. Με αυτή την έννοια η πάλη για την αποδέσμευση από την επιτροπεία/κατοχή, την ΕΕ-ΔΝΤ-ΕΚΤ και τη λεηλασία του ξένου χρηματιστικού κεφαλαίου πρέπει να αποτελέσει κεντρικό σημείο αναφοράς της ταξικής και λαϊκής πάλης. Η εργατική τάξη να μπει πρώτη αυτή και να ηγεμονεύσει σε ένα σύγχρονο κίνημα εθνικής ανεξαρτησίας με βαθιά ταξικά χαρακτηριστικά που να συνδέουν αυτό το "ιδιαίτερο" με την δημιουργία του μονοπατιού εκείνου που θα οδηγήσει τους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα στην ανάγκη της επαναστατικής ανατροπής και στο "καθολικό", την κατάργηση κάθε μορφής εκμετάλλευσης τους.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ
1. Η ιστορική Περίοδος είναι περίοδος περάσματος από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό.
2. Η Ιστορική Στιγμή, διαμορφώνεται και καθορίζεται από τις εξελίξεις στη βάση του καπιταλισμού με κύρια υπεύθυνη την κρίση αναπαραγωγής του κεφαλαίου με τους προηγούμενους ή παραπλήσιους όρους.
3. Η έξοδος από την κρίση με νικητή το κεφάλαιο θα αλλάξει το ποσοστό της υπεραξίας, και τους όρους που αποσπάται, προς όφελος του.
4. Αυτή η διέξοδος θα αλλάξει συνολικά τους όρους της ταξικής πάλης και θα τροποποιήσει ριζικά τους συσχετισμούς των δυνάμεων υπέρ του κεφαλαίου. Ο εκβαρβαρισμός σημαντικών πλευρών της ζωής θα είναι αναπόφευκτος.
5. Το πρόγραμμα που αρθρώνεται για το σκοπό αυτό, όχι χωρίς μικρές και μεγάλες αντιστάσεις, αλλά ατελέσφορες έως σήμερα, από την εργατική τάξη, είναι μια βίαιη εφαρμογή, βίαιη και ως προς τα μέσα και ως προς την επιτάχυνση του ιστορικού χρόνου, όλων των μέσων αντιρρόπησης της τάσης πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους που περιγράφει ο Μαρξ στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού.[22]
6. Άρα η εφαρμογή του παραπάνω προγράμματος στρατεύει το σύνολο της αστικής τάξης και λόγο αδυναμίας της αρθρώνεται και επιβάλλεται από τους ξένους συμμάχους της. Οι όποιες ταλαντεύσεις της είναι έκφραση των εργατικών αντιστάσεων και των επιμέρους πληττόμενων συμφερόντων της.
7. Η επιλογή να μην χρεωθούν ένα σημαντικό μέρος της υπέρβασης της κρίσης μέσω γενναίου κουρέματος του χρέους, εκτός από λόγους πολιτικού υποδείγματος για όλη την ΕΕ, δείχνει και το αδιέξοδο στο οποίο αντικειμενικά έχει περιέλθει η στρατηγική τους και εκφράζεται στη θέση Τόμσεν ότι σε είκοσι χρόνια θα επανέλθει το ΑΕΠ στα προ κρίσης επίπεδα. Η Ιστορική Στιγμή παίρνει χαρακτηριστικά περιόδου και θα διαρκέσει αρκετά χρόνια![23]
8. Όπως και το κεφάλαιο, έτσι και ο κόσμος της εργασίας πρέπει να αρθρώσει τη δική του λογική και δράση: και στο ζήτημα του προγράμματος (εξόδου από την κρίση προς όφελος του) και στο ζήτημα της οργάνωσης και ανάπτυξης της πάλης της τάξης και των συμμάχων της, και στο ζήτημα της πολιτικής έκφρασης αυτής της ευρείας και ανισόμετρης πάλης, και στο ζήτημα του στρατηγικού εκφραστή της.
9. Άρα από τα παραπάνω προκύπτουν: α) πρόγραμμα διεξόδου από την κρίση και όχι ρήξης με τον καπιταλισμό (αντικαπιταλιστικό) ή μεταβατικό (για το σοσιαλισμό). Το γεγονός ότι μόνο μια τέτοια εξέλιξη θα εξασφαλίσει το σύνολο του προγράμματος δεν αναιρεί τον χαρακτήρα του (όπως πχ η οποιαδήποτε αύξηση μισθών των εργατών είναι επισφαλής στον καπιταλισμό αλλά δεν μπαίνει αυτός ο όρος για να διεκδικηθεί).
10. Η άμεση ταξική πάλη δεν μπορεί να έχει καμιά σχέση με τους σχεδιασμούς του εργοδοτικού και κυβερνητικού συνδικαλισμού αλλά πρέπει να οργανωθεί και κλιμακωθεί με άλλο όχημα, άλλα μέσα και άλλη λογική. Όλες, και οι πιο καθυστερημένες εκδηλώσεις αντίστασης θα πρέπει να βρουν τη θέση τους σε μια πορεία μετασχηματισμού τους σε ανώτερο επίπεδο. Η συνεργασία όλων των διάσπαρτων αγωνιστικών δυνάμεων (και το ΠΑΜΕ) και με δυνάμεις που φλερτάρουν με τον Εργ.-Κυβ. συνδικαλισμό είναι απαραίτητη. Και βέβαια να υπάρξει μια στροφή στις ανοργάνωτες εργατικές μάζες. Ενιαίο εργατικό μέτωπο (σαν ο βασικός πυρήνας κοινωνικής αντίστασης και κοινωνικών εξελίξεων) πρέπει να αναπτύσσεται.
11. Το πολιτικό μέτωπο που πρέπει να συγκροτηθεί (και οι εκλογικές συνεργασίες πρέπει να το προετοιμάζουν και υποστηρίζουν) πρέπει να οικοδομείται με τη δική του σχετική αυτοτέλεια αλλά πρέπει σε κάθε περίπτωση να είναι έκφραση της πάλης της τάξης και των συμμάχων της στο πολιτικό επίπεδο.
12. Η διαδικασία συγκρότησης του στρατηγικού εκφραστή της τάξης θα είναι, λόγο ιστορικού παρελθόντος, αλλά κυρίως λόγο ανεπαρκειών της ίδιας της ταξικής πάλης στη δοσμένη Ιστορική Στιγμή, μια σχετικά μακρόχρονη διαδικασία που πρέπει να παραμένει ανοικτή καθ' όλη τη διάρκεια της.
13. Οι τρομακτικές συγκρούσεις (με απρόβλεπτες εξελίξεις και προς τις δύο κατευθύνσεις!) μπορούν να τροποποιήσουν τόσο πολύ τον συσχετισμό των δυνάμεων έτσι ώστε και υπό την προϋπόθεση σοβαρών ευνοϊκών διεθνών εξελίξεων να ανοίξουν μία ρωγμή, ένα μονοπάτι προσέγγισης των εργαζόμενων μαζών στη δυνατότητα σοσιαλιστικής επανάστασης και οικοδόμησης.
14. Η μη πραγματοποίηση αυτής της δυνατότητας, αλλά νίκη στην έξοδο από την κρίση προς όφελος του κόσμου της εργασίας, δε σημαίνει ήττα του εργατικού κινήματος αντιθέτως μπορεί να αποτελέσει περιφανή νίκη/ες με παρακαταθήκη για το μέλλον σε ευνοϊκότερες συνθήκες.
Αλέξανδρος Καπακτσής, Οργάνωση Εκπαιδευτικών ΝΑΡ Θεσ/νίκης
[1] Παγκόσμια τράπεζα για το 2015 σε δολάρια
[2] Πληροφορίες από Fortune, τις ιστοσελίδες των εταιρειών, τον τύπο, το διαδίκτυο (Wikipedia) κλπ
[6] A relevant additional fact at this point is that 3/4 of the core are financial intermediaries. σελ. 6 της μελέτης.
[7] Γιάννης Τόλιος ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΟΜΙΛΟΙ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Διδακτορική μελέτη
[9] ΠΟΙΟΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΕΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ κ. ΤΣΙΠΡΑ; Παντιέρα/Ίσκρα
[10] Real news 31-7-2016 Έρχεται τσουνάμι λουκέτων Μαίρη Παπακωνσταντίνου
[11] Τράπεζες: Έρχονται τεκτονικές αλλαγές, νέα σχήματα, επιχειρηματικές ανακατατάξεις reporter.gr
[12]Κ. Μαρξ Κεφάλαιο 3ος τόμος σελ. 293
[13] Κ. Μαρξ Κεφάλαιο 3ος τόμος σελ.293-304
[14] Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ, ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σύγχρονη εποχή σελ. 30 και 115 και Αλέξανδρος Καπακτσής "Το ελληνικό πρόβλημα" σελ. 164-167
[15] Θέσεις σελ. 21
[16] Β.Ι. ΛΕΝΙΝ О ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ (ΕΚΛΑΪΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ) ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΑΘΗΝΑ 2009 σελ. 70
[17]Ευρωπαϊκή Επιτροπή δελτίο τύπου Βρυξέλλες, 4 Σεπτεμβρίου 2013
[18] Τι απομένει από τη θεωρία της διαχείρισης της ζήτησης σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο; Του Amit Bhaduri
[19] "In(telligent) Deep Analysis" Σκιώδης Τραπεζική Αγορά Διονύσιος Γ. Βαλσαμής
[20] Μαρξ Καρλ Πρόλογος στην πρώτη έκδοση του κεφαλαίου.
[21] Βλέπε ο Ιμπεριαλισμός του Λένιν
[22] Αναφορά σχετική έχει ήδη γίνει
[23] Δες εξωπραγματικά ποσοστά ΑΕΠ που χρειάζεται να διατίθενται για εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους το 2060. Και βέβαια να μην ξεχνάμε το ιδιωτικό χρέος!