Παρέμβαση της σ. Σύλβιας Κοιλάκου, μέλους της ΠΕ του ΝΑΡ, στον 2ο κύκλο της Προσυνεδριακής Διημερίδας του ΝΑΡ για τον σύγχρονο ελληνικό καπιταλισμό, Κυριακή 8 Οκτωβρίου 2017.
θέμα 2ου κύκλου της διημερίδας: "Η κοινωνικο-ταξική διάρθρωση στον ελληνικό καπιταλισμό και οι τάσεις αναδιάταξης"
Όπως αποτυπώνεται στις Θέσεις της ΠΕ για το 4ο συνέδριο του ΝΑΡ «ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός , καθώς δεν μπορεί να υπερβεί με σταθερό τρόπο την βαθιά κρίση του, εννιά χρόνια από το ξέσπασμά της, μπαίνει σε μια νέα φάση υπεραντιδραστικής ολοκληρωτικής εκστρατείας, πρώτα και κύρια πεδίο της εμβάθυνσης της εκμετάλλευσης της εργασίας, μέσω της μετατροπής των εργαζομένων σε σύγχρονους δούλους.»
Οι αντεργατικές τομές που συντελούνται, σε όλο τον κόσμο, δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην διαμόρφωση εργαζομένων που θα ενσωματώνουν τις λογικές του ανταγωνισμού, της ευελιξίας, της διαρκούς κατάρτισης και πιστοποίησης − δηλαδή την τάση υποταγής. Η νέα μαγική λέξη είναι η ελαστικότητα, η ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις και η «απελευθέρωση» της αγοράς εργασίας. Πρόκειται για μια βαθιά τομή (όχι απλά για κάποια μέτρα), που επιδιώκει να προσαρμόσει το εργατικό δίκαιο στις ανάγκες του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, στην μέγιστη υφαρπαγή της απόλυτη υπεραξίας.
Καθοριστικό ρόλο στο τοπίο των σύγχρονων εργασιακών σχέσεων διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία εδώ και δεκαετίες χτίζει μεθοδικά ένα πραγματικό τείχος απέναντι στα εργατικά δικαιώματα, με πλήθος συμφωνιών, συνθηκών , ντιρεκτίβων κλπ. Το ευρωπαϊκό κεφάλαιο στρέφεται με ιδιαίτερη προσήλωση στο πεδίο της αντιδραστικής αναδιάρθρωσης των εργασιακών σχέσεων σε όλο το μήκος και το πλάτος της ΕΕ, από τον σκληρό πυρήνα του κέντρου της έως την περιφέρεια των νότου της άγριας λιτότητας και των μνημονίων.
Στην Ελλάδα, λόγω του χαρακτήρα της κρίσης που έχουμε περιγράψει, οι αντεργατικές τομές είναι εξαιρετικά βίαιες. Μετά από το πρώτο μνημόνιο ξεσπά μια νομοθετική καταιγίδα που ξεθεμελιώνει την μέχρι τότε εργατική νομοθεσία και που θέλει να καταστήσει την επισφαλή εργασία μία νέα «κανονικότητα».
Δεν πρόκειται για κάποια μέτρα, επιβαλλόμενα από τους «ξένους», αλλά για μια μεγάλη καπιταλιστική ανασυγκρότηση με στόχο την μέγιστη υφαρπαγή της σχετικής και κυρίως τα απόλυτης υπεραξίας.
Η ευελιξία του εργάσιμου χρόνου, αποτελεί βασικό μοχλό για το πέρασμα μιας σειράς αντιδραστικών αλλαγών, ενώ ένας «γαλαξίας» νέων μορφών και σχέσεων εργασίας καταργούν τον σταθερό ημερήσιο εργάσιμο χρόνο. Παρά τα μεγάλα πλήγματα που δέχτηκαν οι συλλογικές συμβάσεις με διαρκείς νομοθετικές παρεμβάσεις, διακαής πόθος του ΣΕΒ είναι η πλήρης «ευελιξία» και η δυνατότητα των επιχειρήσεων να «μην» τηρούν τις εθνικές και κλαδικές συλλογικές συμβάσεις. Για το ελληνικό κεφάλαιο έχει τεράστια σημασία ο «υποκατώτατος» μισθός προκειμένου η χώρα να γίνει ένα «επενδυτικό Ελντοράντο». Παράλληλα, το επόμενο διάστημα, το βάρος πέφτει στην αλλαγή του συνδικαλιστικού νόμου, στην απαγόρευση των απεργιών, ενώ ήδη στο 4ο μνημόνιο η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έχει νομιμοποιήσει ρητά το μισθολογικό lock-out, δηλαδή τη δυνατότητα μη καταβολής μισθού στους μη απεργούς.
Η τάση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού είναι να μετατρέψει την εργατική τάξη σε μια ασπόνδυλη, πληβειακή «μάζα». Η «ρευστοποίηση» των ορίων μεταξύ σταθερής εργασίας και ανεργίας, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτό. Σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα θεσπίζεται μια τεράστια ζώνη ημιαπασχόλησης - ημιανεργίας ή αλλιώς «εξωτερικής ευελιξίας» (μπλοκάκια, τετράωρα, αναπληρωτές και ωρομίσθιοι, επινοικιαζόμενοι, συμβασιούχοι, μαθητείες, κλπ).
Παράλληλα μέσω των «προγραμμάτων κατά της ανεργίας», η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ «μεταρρυθμίζει» αντιδραστικά το εργασιακό τοπίο, δημιουργώντας μαζικές ζώνες υπερεκμετάλλευσης, χωρίς πλήρη δικαιώματα, κανονικές αμοιβές και ασφάλιση. Συνολικά οι λεγόμενες «ενεργητικές» πολιτικές για την ανεργία και την γενίκευση της επισφαλούς εργασίας στοχεύουν:
α) στη χρησιμοποίηση της ανεργίας ως δούρειο ίππο ενάντια στις σταθερές εργασιακές σχέσεις, στην πλήρη ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων με συμβάσεις πολλών τύπων και μορφών ακόμα και στο «σκληρό δημόσιο τομέα»,
β) στην συνολική υπαγωγή της γνώσης στο κεφάλαιο, μέσω του κατακερματισμού και της εξειδίκευσης των επαγγελματικών δικαιωμάτων μέσω προγραμμάτων πετσοκομμένης κατάρτισης,
γ) στην άμεση επιδότηση του κεφαλαίου από κρατικά και ευρωπαϊκά ταμεία με τεράστια κεφάλαια, για την απασχόληση ανέργων, τις μαθητείες, τα κάθε λογής προγράμματα ευελιξίας,
δ) στη δημιουργία ενός πολυδαίδαλου μηχανισμού ιδεολογικής κατεργασίας εργαζομένων στις αρχές του ανταγωνισμού και της ενίσχυσης της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Ειδικά οι εργασιακές σχέσεις των υποτίθεται «ωφελούμενων» αποτελούν έναν από τους κεντρικούς πυλώνες για την εκπαίδευση των ανέργων στις νέες εργασιακές σχέσεις δουλείας.
Όλες αυτές οι αλλαγές που συντελούνται στην Ελλάδα, δεν συνιστούν κεραυνό εν αιθρία. Είναι αλλαγές που συντελούνται την τελευταία 20ετία στο πλαίσιο της ΕΕ. Η ατζέντα 2010, η στρατηγική 2020, η οδηγία Σέρκας για τον χρόνο εργασίας, η οδηγία Μπολκενστάιν, έχουν ήδη δοκιμαστεί σε πολλές χώρες της ΕΕ. Πρόκειται για παρεμβάσεις στο πλαίσιο της Πράσινης Βίβλου, ενταγμένες στη στρατηγική της απελευθέρωσης της αγοράς εργασίας και στην προσαρμογή του εργατικού κόστους στα πολύ χαμηλά επίπεδα που διαμορφώνονται στη διεθνή καπιταλιστική αγορά (Κίνα, Ινδία κ.ά.)
Στη Γερμανία με αφορμή την Ατζέντα 2010, ο Σρέντερ ήδη από το 2000 οδηγεί στο θαύμα των mini jobs, ενώ σήμερα η γερμανική εργατική τάξη δεν «απολαμβάνει» κανένα «όφελος» από τα εμπορικά πλεονάσματα της γερμανικής υπεροπλίας.
Στη Γαλλία ήδη από το 2006 το νομοσχέδιο για το «Συμβόλαιο Πρώτης Πρόσληψης» (CPE), εκκινεί την άγρια επίθεση στην νέα γενιά. Ο νόμος «Μακρόν» (το 2015) θεσμοθετεί την ευελιξία των επιχειρήσεων να προσαρμόζουν τον χρόνο εργασίας και τους μισθούς στις ανάγκες τους. Παράλληλα καθιερώνει μεγάλες εμπορικές ζώνες που λειτουργούν κάθε Κυριακή. Ο νόμος «Ελ Κομρί», προκρίνει τις επιχειρησιακές συμβάσεις έναντι του συνολικού εργατικού δικαίου. Διόλου τυχαία, ο ΣΕΒ καλεί την κυβέρνηση να ακολουθήσει το γαλλικό παράδειγμα.
Στις ΗΠΑ έχει ήδη συγκροτηθεί μια μεγάλη πληβειακή μάζα με εργασιακούς όρους παραπλήσιους των αναδυόμενων χωρών.
Όλο αυτό το πολυδαίδαλο πλαίσιο νόμων σηματοδοτεί την βαθύτατη, καθολική και πρωτόγνωρη υπαγωγή όλων των πλευρών της εργασίας αλλά και της ζωής της εργατικής τάξης στο κεφάλαιο. Η αξία της εργατικής δύναμης μειώνεται σημαντικά-άμεσα και έμμεσα- σε σύγκριση με την ολοένα αυξανόμενη παραγωγικότητα. Όμως το κεφάλαιο θέλει να υποδουλώσει με πρωτόγνωρο τρόπο όλο το «είναι» των εργαζομένων. Ο ιδανικός εργαζόμενος είναι ο ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΣ εργαζόμενος, ενώ στην περίπτωση των νέων- ονομάζεται και ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΣ. Ταυτόχρονα μέσα από το σύγχρονο δουλεμπόριο εκτρέφεται ο κοινωνικός εκφασισμός ανάμεσα στις νέες πλειβιακές ζώνες που τείνουν να αποτελούν την πλειοψηφία του κόσμου της εργασίας.
Στην Ελλάδα τα στοιχεία αποτυπώνουν ανάγλυφα την ζοφερή πραγματικότητα που έχει δημιουργηθεί μετά από 7 χρόνια ανελέητης επίθεσης, ωστόσο η πραγματική ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων είναι πολύ πιο σκληρή από τα στοιχεία. Ο ντάνιελ μπλέηκ μπαίνει στην ζωή μας. Η εργατική τάξη στην Ελλάδα, στην ΕΕ -και σχεδόν σε όλο τον κόσμο-οδηγείται ραγδαία σε μια «νέα κανονικότητα» που μοιάζει αναλογικά με τις πιο άγριες και εκμεταλλευτικές κοινωνίες στην ιστορία-ή καλύτερα στην προϊστορία-των ταξικών κοινωνιών.
Αυτή η σύγχρονη στρατηγική του κεφαλαίου επιφέρει σημαντικές τομές στο σώμα της εργατικής τάξης
Οι θέσεις της ΠΕ για το 4ο Συνέδριο εκτιμούν: «Η ολοκλήρωση των προωθούμενων αναδιαρθρώσεων θα φέρει την ταξική διαστρωμάτωση του ελληνικού καπιταλισμού πιο κοντά σε εκείνη των ηγετικών καπιταλιστικών χωρών. Θα ενισχύσει και θα διευρύνει ακόμα περισσότερο τις γραμμές της εργατικής τάξης. Ταυτόχρονα θα ενισχύσει τον κατακερματισμό και θα βαθύνει τις ποιοτικές αλλαγές που αφορούν τους όρους εργασίας και ζωής.»
Η εργατική τάξη διευρύνθηκε με νέα τμήματα από κατεστραμμένα μεσαία στρώματα, ενώ χιλιάδες χειρώνακτες και μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα στάλθηκαν στις στρατιές των ανέργων. Ταξικά έμπειρα τμήματα με μνήμες αγώνων και εργατικών δικαιωμάτων βρέθηκαν εκτός παραγωγής. Νέα τμήματά της στερούνται εικόνων μαζικής δράσης και συλλογικής οργάνωσης. Η νέα εργατική βάρδια πιο μορφωμένη από ποτέ, πλέει σε έναν ωκεανό μισο-εργασίας και μισο-ανεργίας. Η εργατική τάξη του τεϋλορισμού - φορντισμού δίνει την θέση της σε ένα νέο πολύμορφο προλεταριακό πολυκόσμο.
Η διεύρυνση του προλεταριακού στρατοπέδου συνδυάζεται με σημαντικές διαφοροποιήσεις και διαστρωματώσεις στο εσωτερικό του. Αυτή η πολυδιάσπαση έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες στην πάλη της. Η ενότητα της εργατικής τάξης είναι πρωταρχικό πρόβλημα, αν λάβουμε υπόψη το μεγάλο κατακερματισμό της (δημόσιος-ιδιωτικός τομέας, ντόπιοι-ξένοι, παλιοί – νέοι, μόνιμοι-συμβασιούχοι, ρόλος στην παραγωγή, μορφωτικό επίπεδο κλπ). Η κατάργηση των ΣΣΕ αποδιαρθρώνει τον κυρίαρχο συνδικαλισμό, που εκπροσωπεί πλέον ένα μειοψηφικό «προστατευμένο» κομμάτι.
Οξύνονται τα εθνικιστικά και ρατσιστικά φαινόμενα και η σύγκρουση τμημάτων της εργατικής τάξης. Πχ οι εργάτες της Eldorado εξεγείρονται υπέρ των συμφερόντων του αφεντικού τους και ενάντια σε μια ολόκληρη κοινωνία. Η πολυδιάσπαση της εργατικής τάξης και ο «εμφύλιος πόλεμος των κάτω» αναδεικνύεται σε βασικό παράγοντα για την ηγεμονία του κεφαλαίου και της αστικής πολιτικής.
Στην βελγική ταινία «δύο μέρες, μία νύχτα», το αφεντικό επικαλούμενο την κρίση της εταιρείας, καλεί τους εργαζόμενους να αποφασίσουν αν προτιμούν να μείνει η Σάντρα στη δουλειά της ή να λάβουν το μπόνους των 1000ευρώ. Το μπόνους μου, η απόλυση σου… είναι ένα συνηθισμένο δίλημμα, που θέτει η διεύθυνση «ανθρωπίνων πόρων», για να υποτιμήσει την εργατική δύναμη και να διασπάσει την εργατική τάξη. Στην ταινία γίνεται εμφανής η απουσία συλλογικών ταξικών ταυτοτήτων και ταξικής συνείδησης. Στιγμιότυπα κοινωνικού εκφασισμού εναλλάσσονται με στιγμιότυπα ταξικής αξιοπρέπειας και περιγράφουν ανάγλυφα την αντιφατικότητα της σύγχρονης εργατικής τάξης.
Στην καρδιά του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, η εργατική τάξη δεν πάει στον παράδεισο, ούτε μπορεί να αντιμετωπίζεται θεολογικά, ντετερμινιστικά και εξιδανικευμένα. Εξάλλου, η ίδια η θέση της είναι βαθύτατα διχασμένη ανάμεσα στην ανάγκη κατάργησης της εκμετάλλευσης, αλλά ταυτόχρονα είναι δέσμια της ίδιας της εκμετάλλευσης. Από αυτή την άποψη χρειάζεται να αναζητήσουμε τις σύγχρονες δυνατότητες που αντανακλούν τις τάσεις χειραφέτησης, το περιεχόμενο και τις νέες μορφές εργατικής ενότητας.
Και σε αυτό ορισμένες επισημάνσεις:
- Η άγρια επίθεση που πλήττει τους πάντες, καταρρίπτει τους μύθους κάποιων προνομιούχων τμημάτων της εργατικής τάξης και δίνει την δυνατότητα για μια πιο πλατιά εργατική ενότητα.
- Η κρίση του κυρίαρχου συνδικαλισμού δίνει τη δυνατότητα στα νέα συνδικάτα της εποχής μας να στηριχτούν όχι μόνο στα άμεσα αιτήματα, αλλά να αντιπαλέψουν την ιερή συμμαχία κυβερνήσεων-ΕΕ-κεφαλαίου. Μάλιστα, σε αντίθεση με τον κυρίαρχο συνδικαλισμό που έχει μετατραπεί σε dealer και σε ικέτη «επενδύσεων» (πχ Eldorado),οι σύγχρονοι παραγωγοί του πλούτου, μπορούν να αποκτήσουν λόγο στο τι παράγουν και πώς το παράγουν.
- Ο «παράδεισος» του κεϋνσιανού κοινωνικού συμβολαίου έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί, ενώ οι μάχες οπισθοφυλακών αφήνουν αδιάφορη την νέα εργατική βάρδια. Επομένως η αναγέννηση της εργατικής πάλης περνάει μέσα από την οργάνωση των πιο πληττόμενων τμημάτων της εργατικής τάξης, αυτών που βρίσκονται στον πυρήνα των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.
- Καρδιά της επίθεσης του κεφαλαίου είναι οι σχέσεις και ο χρόνος εργασίας. Η ανάπτυξη πάλης για την κατάργηση των ευέλικτων σχέσεων εργασίας και για την μείωση του χρόνου εργασίας έρχεται σε απευθείας σύγκρουση με τους βασικούς πυλώνες της αστικής πολιτικής και βοηθά ώστε οι αγώνες να ενοποιούνται, να κεντρικοποιούνται και να παίρνουν πολιτικά χαρακτηριστικά.
- Σε μια εποχή όπου κυριαρχούν τα ΠΠΜ, οι μεταναστεύσεις επιχειρήσεων και η κινητικότητας της εργασίας (οδηγία Μπολκενστάιν), μια σύγχρονη α+κ αριστερά δεν μπορεί να αντιμετωπίζει το προλεταριάτο στενά εθνικά αλλά με όρους διεθνικής συγκρότησης.
- Τέλος, η ανασύσταση της εργατικής πολιτικής προϋποθέτει την επιστροφή στο μέλλον των εξεγέρσεων και των επαναστάσεων. Γιατί αν κοιτάξουμε πίσω, 100 χρόνια πριν, θα δούμε πως το εργατικό κίνημα, είχε στις σημαίες του την επαναστατική σύγκρουση με το κεφάλαιο και την κοινωνική απελευθέρωση.